"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

In een land zonder vogels

Vrijdag, 18 juni, 2021

Geschreven door: Harry Kalmer
Artikel door: Jan Koster

Dystopie over klimaatverandering en een politieke omwenteling

[Recensie] Soms word je geattendeerd op een schrijver die een behoorlijk oeuvre heeft nagelaten maar van wie je nog niet eerder had gehoord, laat staan een boek van hebt gelezen. Het gaat om Harry Kalmer, een Zuid-Afrikaanse auteur, geboren in 1956 en overleden in 2019. De laatste roman van zijn hand is In een land zonder vogels. De titel geeft al aan dat het zich in een naargeestige omgeving afspeelt, een omgeving waaruit de vogels van de ene op de andere dag verdwenen zijn.  

Adam Burger is aan het eind van zijn leven aanbeland. De voornaamste taal die hij gebruikt is die van de herinneringen. Dat die niet altijd betrouwbaar zijn geeft Kalmer op de eerste pagina al weg:

“Mijn poging om alles op te schrijven wat er gebeurd is. Of liever, wat ik denk dat er gebeurd is.”

De gevolgen van de klimaatverandering zijn ingrijpend geweest. Het noordelijke halfrond is ijskoud en praktisch onbewoonbaar. Het zuidelijk halfrond is een toevluchtsoord voor degenen die het na een aantal barre winters wel hebben gezien.
Er heeft een enorme politieke omwenteling plaatsgevonden. De econocratie is na de wending het enige politieke systeem. Aanvankelijk is het gepresenteerd als een utopie; vooral voor degenen die het zich kunnen permitteren. Het politieke systeem is heel sociaal van opzet en barst van de goede bedoelingen. Scandinavisch socialisme, Koreaanse bestuurskunde en Indiase informatiesystemen zijn de voornaamste kenmerken.

Boekenkrant

De praktijk blijkt na een aantal jaren weerbarstiger. Er is verzet. Waar verzet is daar kun je repressie verwachten en dat is hier niet anders. De vrouw van de hoofdpersoon, de arts Adam Burger, is opgepakt. Zij had een bijbel in bezit zonder de benodigde vergunning. Adam wordt voor het blok gezet: hij kan haar leven redden maar tegen een hoge prijs. Is hij bereid die te betalen, zal hij zijn ziel verkopen om dat te bereiken? Het antwoord ligt voor de hand, anders zou het verhaal snel klaar zijn, maar de vraag is vooral hoe ver hij bereid is te gaan.

Dit staat centraal in In een land zonder vogels. Aan het eind wordt duidelijk wat daarop het antwoord is. De weg naar dat einde toe is niet heel gemakkelijk. Het boek bestaat uit drie delen: Fladderen, Vliegen en Landen. In het eerste deel zijn er twee verhaallijnen. Adam blikt terug op zijn leven na de wending en op de eerste periode nadat hij zijn ziel had verkocht. De afwisseling tussen die twee verhaallijnen is vaak nogal abrupt, de hoofdstukken zijn kort. Het maakt het lastig om in het verhaal te komen.

Het tweede deel blijft beperkt tot de tegenprestatie die van hem wordt verwacht. Het mondt uit in een helse tocht, vol gevaar, verraderlijke omstandigheden, nogal wat doden en een beschadigd geweten. In het slotgedeelte blikt hij terug op de periode daarna, ook hier is er diezelfde afwisseling als in het eerste deel.

Die verschillende verhaallijnen hebben een eigen sfeer. De terugblikken spelen zich in zijn hoofd af, communicatie met anderen is er niet. De stijl is bloemrijker, dromerig soms. Deze passages zijn cursief. De andere hoofdstukken zitten vol actie en interactie en de stijl past daarbij. De tekst is hier “normaal” weergegeven.

Vooral aan het begin duurt het daardoor even voordat je greep krijgt op het verhaal. De afwisseling is in opzet prima, maar om de verhaallijnen te doorgronden heb ik de cursieve en de normaal afgedrukte passages nog een keer achter elkaar gelezen en dan valt het mooi op zijn plek.

De wereld die Kalmer heeft geschetst staat wel een eind af van de huidige wereld, maar niet zover dat het ongeloofwaardig is. De gevolgen van klimaatverandering zijn ongewis. Politieke en economische aardverschuivingen zouden zomaar het gevolg ervan kunnen zijn.

De uitwerking is niet in alle opzichten geslaagd. Alle elementen voor diepere beschouwingen over wat het betekent om te leven in zo’n wereld en over de mogelijke morele dilemma’s van de hoofdpersoon zijn aanwezig. Helaas komt dat er niet helemaal goed uit.

Afgezien van die enkele kleine kanttekening is In een land zonder vogels is zonder meer interessant.

Eerder verschenen op JKleest.nl