Amerikaanse geschiedenis van homoseksualiteit
[Recensie] In een mens vertelt het levensverhaal van de biseksuele schrijver Billy. We leren hem kennen wanneer hij dertien jaar is en verliefd wordt op de bibliothecaresse, we volgen hem bij zijn eerste mannenliefde en zien hem worstelen met zijn identiteit. Als hij ouder wordt, verhuist hij weg van huis, heeft hij verschillende relaties en maakt hij kennis met de AIDS-epidemie. Op een veelal luchtige manier wordt hiermee de geschiedenis van homo-acceptatie in de VS in beeld gebracht.
John Iriving (1942) is een gevierd schrijver. Hij publiceerde zijn eerste roman al in 1968, maar het boek dat hem beroemd maakte, De wereld volgens Garp was zijn vierde roman en kwam tien jaar later uit. In een mens is zijn dertiende roman en stamt uit 2012. Irving’s schrijfstijl is zeer kenmerkend: het kent veel leestekens, doch lange zinnen en bestaat vooral uit omschrijvingen. De meeste van zijn romans worden verteld vanuit een alwetende verteller, maar In een mens is een van zijn weinige boeken die gebruikmaakt van een ik-verteller.
Omdat de lezer zo in het hoofd van Billy duikt, wordt het vele malen intiemer. Het leest bijna als een dagboek, iets wat in het Engels ‘Confessional’ genoemd wordt (in het Nederlands slordig vertaald naar een autodiëgetische verteller, hetgeen betekent dat de verteller en de hoofdpersoon dezelfde persoon zijn). Heel soms laat deze vertelstijl enkele steken vallen. Zo zegt Billy nadrukkelijk dat hij geen makkelijke jeugd gehad heeft met betrekking tot zijn seksualiteit en hoewel er enkele obstakels zijn, is dit niet in deze mate terug te zien in de roman. Hierdoor voelt het alsof óf de verteller tegen je liegt hierover, óf dat er niet alles verteld wordt.
Over zijn manier van verhalen bedenken, zegt Irving: “I write endings first. I write last sentences — sometimes last paragraphs — first. I know where I am going.” (bron)
Waarom dit specifiek interessant is voor Irvings vertelstijl, is omdat zijn verhalen heel voorspelbaar lijken. Dit is niet omdat hij weinig fantasie heeft, maar juist omdat hij altijd weet welk pad hij aan het bewandelen is en daardoor hints laat vallen: kleine opmerkingen of gebeurtenissen die voorspellen wat er als volgende gaat gebeuren. Bij In een mens past dit bovendien bij de verteller: de 70-jarige Billy die terugblikt op zijn leven. Een oplettende lezer zal deze hints oppakken en zal zelf beginnen met puzzelen. Dit zorgt voor een zeker tempo in het plot en een nieuwsgierigheid die zorgt dat je door wilt lezen.
Dit betekent niet dat altijd het zelfde tempo gevolgd wordt. Over bepaalde periodes in Billy’s leven wordt heel uitgebreid gesproken, terwijl er op andere momenten een versnelling in zit of zelfs hele jaren worden overgeslagen. Hoewel er zo soms momenten worden overgeslagen die voor de lezer wellicht interessant zouden zijn, zorgt ook dit ervoor dat de snelheid er flink inzit en de aandacht op de juiste gebeurtenissen gevestigd wordt.
In In een mens worden veel thema’s besproken. Eén van deze is herkenning vinden in cultuur. Billy is vanaf jonge leeftijd op zoek naar personages in literatuur waarin hij zich kan herkennen. Hij merkt dat hij verliefd wordt ‘op de verkeerde mensen’ en vraagt daarom aan de bibliothecaresse of ze romans kan aanraden die hem hierin kunnen helpen. Ook theater speelt een grote rol in deze roman: Billy’s opa, moeder en stiefvader spelen allemaal in hetzelfde gezelschap en vooral voor zijn opa is dit een grote uitlaatklep – een plek waar hij zichzelf kan zijn. Het boek laat dus zien hoe belangrijk het is voor iemand die tot een minderheid behoort, om aspecten van zijn leven en denkwijzen terug te vinden in literatuur, theater of film, om zichzelf te kunnen vormen en accepteren.
Een ander duidelijk thema is gender en seksualiteit. Dit wordt beschreven op verschillende niveaus. Allereerst in Billy zelf: hoe hij leert zijn eigen seksualiteit te begrijpen. Daarnaast gaat het over hoe zijn omgeving dit verwerkt en accepteert – in dit geval niet alleen met betrekking tot de ik-persoon, ook anderen worstelen met hun identiteit en de acceptatie hiervan in de omgeving. Omdat In een mens over zoveel jaren vertelt, laat het bovendien zien hoe de wereld, of in ieder geval de Verenigde Staten, door de jaren heen omgaat met de ontwikkelingen binnen gender en seksualiteit. De vooruitgang wordt zeker genoemd, maar het wordt ook duidelijk dat nog lang niet alles begrepen wordt en dat zelfs zij met de meest open geest nog misconcepties kunnen hebben.
Wat hierin nog interessant is om te benoemen is de obsessie die er tegenwoordig bestaat met ‘Own Voices’-narrators. Hiermee wordt bedoeld dat het gewaardeerd wordt wanneer een schrijver vertelt over zijn eigen ervaringen. Een Afro-amerikaan die vertelt over de ervaringen van zwarten in Amerika; iemand met een beperking die schrijft over het leven met beperkingen; een biseksueel die schrijft over biseksualiteit. In het geval van In een mens is dit dus niet zo. Voor zover bekend is John Irving heteroseksueel, en verzint hij dus het verhaal van Billy. Dit zou voor lezers als storend ervaren kunnen worden, zij zouden kunnen denken: ‘wat weet hij hier nou van’. Het is een boeiend vraagstuk, waarbij kritisch denken zeker belangrijk is.
In een mens is een prachtig geschreven roman met een uniek perspectief, waarbij op kritische wijze verteld wordt over zelfontplooiing en zelfacceptatie, maar ook over de ontwikkelingen die de wereld moet doormaken om voor iedereen een prettige plek te zijn. Lees het om te leren over seksualiteit, om je eigen aannames en vooroordelen uit te dagen, maar lees het ook om een mooi verhaal te lezen over een intrigerend personage.
—
Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles
