"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Jaag je ploeg over de botten van de doden

Vrijdag, 3 juli, 2020

Geschreven door: Olga Tokarczuk
Artikel door: Gaëtan Regniers

Veelgelaagde roman Nobelprijswinnares

[Recensie] De ellenlange titel Jaag je ploeg over de botten van de doden ligt niet meteen vlot in de mond, maar het label ‘feministische ecothriller’ prikkelt meteen de verbeelding. In deze veelgelaagde roman stelt Olga Tokarczuk een aantal pertinente vragen over het leven in de 21e eeuw.

Zuidelijk Polen. In de heuvels vlakbij de Tsjechische grens ligt een verloren gehucht. De al even verloren Janina houdt er zich bezig met het vertalen van de Engelse dichter William Blake, het onderhoud van de zomerhuizen van rijke stedelingen en -haar voornaamste tijdverdrijf- astrologie. Elke persoon die ze ontmoet peilt ze aan de stand van de sterren.

“Als mensen me hun geboortedatum geven, openbaren ze me in feite hun ware naam, laten ze me hun hemelse datumstempel zien en openen ze hun verleden en toekomst voor me.”

Rode draad doorheen de roman is een reeks moorden, gepleegd in steeds vreemdere omstandigheden. Janina wurmt zichzelf het onderzoek binnen. Zij is ervan overtuigd dat de doden, allen jagers, het slachtoffer zijn geworden van de wraak van dieren. Vandaar het label ecothriller. Janina is een bijzonder gevoelige waarnemer en zeker als het om dieren gaat. Wanneer ze een koppel witte vossen fel afsteekt tegen de groene weide, merkt ze bijvoorbeeld op “ze zagen eruit als de diplomatieke dienst van het Dierenrijk die hier een zaak kwam afhandelen.”

Boekenkrant

Jaag je ploeg over de botten van de doden is een veelgelaagde roman over het grensgebied tussen het normale en het paranormale, het dierenrijk en het mensdom, autonomie en lotsbestemming. Als whodunit voldoet het aan alle eisen van het genre, maar het boek heeft veel meer te bieden. Zo stelt Tokarczuk fundamentele vragen over de rol van de mensheid in dit antropoceen. Wat is de plaats van mensen en dieren op deze planeet? Hebben we het recht om dieren te doden? Dat is het ‘eco-luik’ van de roman.

In de figuur Janina komen dan weer een aantal existentiële vragen tot uiting. Wie heeft recht op een stem? Neemt men een vrouw wel ernstig? In al haar excentriciteit is het gemakkelijk om Janina als een oude gekke vrouw af te schilderen, maar vaak leggen haar bedenkingen de vinger op de wonde.

“We hebben dat lichaam van ons, die hinderlijke bagage, en eigenlijk weten we er niets vanaf en hebben we allerlei Instrumenten nodig om iets te weten te komen over volstrekt natuurlijke processen.”

Tokarczuk springt in deze roman eigengereid om met hoofdletters -begrippen die bepalend zijn krijgen er een- wat lezers kan storen, een eigenzinnigheid die we haar graag vergeven. De merkwaardige titel Jaag je ploeg over de botten van de doden is geen eigen vondst, maar ontleend aan de The Marriage of Heaven and Hell van Blake: “In seed time learn, in harvest teach, in winter enjoy. Drive your cart and your plow over the bones of the dead.”

De roman dateert uit 2009, tien jaar voor Tokarczuk de Nobelprijs voor Literatuur won, maar is nu in het Nederlands vertaald door Charlotte Pothuizen en Dirk Zijlstra en dat is niet meer dan terecht. Deze kruising van thriller en filosofische roman levert een boeiende brok literatuur op. Voor wie er niet genoeg van kan krijgen: Agnieszka Holland verfilmde de roman in 2017 als Pokot (Engelse titel Spoor).

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles