Zware kost over klimaatverandering wekt ook de strijdlust
[Recensie] Mounir Samuel, bekend als onder andere politicoloog en Midden-Oostendeskundige, heeft een nieuw boek uitgebracht: Jona zonder walvis. Met de ondertitel Profetie voor Nederland duidt hij dat dit boek over de ernst van de klimaatcrisis een bijbels tintje heeft. Hij refereert aan het Bijbelverhaal van Jona en de walvis, waarin profeet Jona de opdracht krijgt van God om de inwoners van Nineve te waarschuwen voor de verwoesting van de stad.
In het verhaal weigert Jona. Hij vaart met zijn schip de andere kant op, totdat de boot kapseist en hij wordt opgeslokt door een walvis. In de maag van de walvis komt hij tot inkeer, hij reist toch af naar Nineve om de boodschap te verkondigen. Samuel legt dit verhaal naast de moderne tijd en in het perspectief van de klimaatcrisis. Wie of wat zal in de huidige klimaatcrisis fungeren als walvis?
Ooit was Mounir Samuel zelf een soort Jona, schrijft hij in zijn boek. Een Jona die wel weet wat hem te doen staat, maar liever de andere kant op rent. In het Bijbelverhaal is het God die Jona via de walvis tot inkeer brengt, in de tegenwoordige tijd zijn het de klimaatrampen die ons duidelijk maken dat er veel moet veranderen. De klimaatcrisis eist echter dat we niet alleen individueel actie ondernemen, zoals de profeet Jona uiteindelijk deed, maar vooral dat de politiek en multinationals dat doen. En dat moet snel gebeuren. Dit boek maakt eens te meer duidelijk dat wij evenals de inwoners van Nineve nog maar kort de tijd hebben om het tij te keren.
Samuel waarschuwt op een van de eerste bladzijden al: dit is een boek dat hij nooit had willen schrijven, en wat de lezer waarschijnlijk niet zou willen lezen. Dit boek beschrijft alle klimaathorror bondig en toegankelijk. Het begint met de consequenties van de klimaatcrisis die te voelen zijn in ons eigen Nederland. Ook de stemmen van hen die niet gehoord worden komen aan bod. Hij merkt in zijn directe omgeving dat duurzaamheid en bewust bezig zijn met klimaat vaak als een ‘witte hobby’ gezien wordt. Zijn (queer) vrienden van kleur hebben vaak een andere activistische agenda dan niet-queer witte mensen, of gewoonweg te weinig (financiële) zekerheden om duurzame keuzes te maken.
In Jona zonder walvis komen alle facetten van de klimaatcrisis voorbij, van de wereldwijd oprukkende woestijn en oprukkend water, enorme vervuiling en de plastic soep, tot de vlees- en zuivelindustrie en veel daartussenin. Niet alleen klimaatrampen komen aan bod, ze worden ook in verband gebracht met de grootste humanitaire crises van onze tijd. Zo kost de reusachtige visindustrie bijvoorbeeld niet alleen het leven van talloze vissen, andere zeedieren en koraalriffen, maar worden er ook mensen omgebracht die inspecteren of dat volgens de regels gaat. En zorgt de kledingindustrie naast het gegeven dat het de op één na vervuilendste industrie is ook voor de veel slavernij en kinderarbeid. Als correspondent heeft Samuel genoeg (persoonlijke) ervaringen verzameld met betrekking tot klimaatrampen, en hoe die sommigen harder raken dan anderen. Zo hield hij in bananenplantages in Oeganda een zesjarig kind in de armen dat er door ondervoeding als een baby uitzag, want het fruit uit die plantages was exclusief voor export bedoeld. Dit laat eens te meer zien hoe de duurzaamheidstransitie niet alleen noodzakelijk is voor de natuur, maar ook voor de mens.
Hof van Eden
In duidelijke taal noemt Samuel harde cijfers uit rapporten en plaatst deze in voorbeelden. Zo blijkt uit het IPCC-rapport (2021) dat de aarde veel sneller opwarmt dat gedacht, maar grappen mensen op een zonovergoten terras om Samuel heen dat dit niet zo erg is. De persoonlijke verhalen uit het dagelijks leven, zijn tijd als correspondent en zijn jeugd verbinden de harde feiten en rapporten met de echte wereld, en met het geloof. Samuel beschrijft bijvoorbeeld hoe hij op een reis naar de Hof van Eden, oftewel de tegenwoordig droge vlakte in Koerdisch Irak, in elkaar zakte en brak. Op deze betekenisvolle plek besefte hij dat het ons is ‘gelukt’. We zijn goden geworden. We heersen over deze aarde, die we kapot gemaakt hebben.
Mounir Samuel verweeft naadloos de klimaatcrisis met vluchtelingencrises, hongersnoden, moderne slavernij en nog veel meer problematiek. Op bijzondere wijze weet Samuel dit alles te verbinden met het Bijbelverhaal van Jona en de Walvis, wat erg passend blijkt. Sterk onderbouwd door een tal van bronnen weet de auteur de lezer zowel te attenderen als te alarmeren. Op een duidelijke en informatieve manier lees je door alle klimaatrampen heen die zich ofwel al voltrokken hebben of zich nog gaan voltrekken in de nabije toekomst. De vermenging van persoonlijke herinneringen en verhalen uit zijn jeugd en carrière als journalist maakt het boek persoonlijk aansprekend en mooi. Het boek biedt niet alleen droge informatie, Samuel doet een emotioneel appèl op de lezer. Jona zonder Walvis is soms poëtisch, soms informatief, soms schokkend, soms deprimerend, soms hoopgevend. Dit alles maakt het boek een volledig geheel. Jona zonder walvis is een aangrijpend boek, dat klimaatproblemen scherp aanstipt en eveneens grootse oplossingen biedt.
Jona zonder walvis is zware leeskost, de klimaathorror valt zwaar en is erg confronterend. Ik kan me voorstellen dat andere bezorgde lezers dit ook zullen ervaren. Gelukkig bestaat het laatste deel van het boek uit oplossingen, zowel op grote schaal als op kleine schaal. Grootse plannen voor systeemveranderingen binnen internationale politiek worden gevolgd door een lange lijst aanpassingen waarvan de meeste Nederlanders er makkelijk een aantal kunnen toepassen in het dagelijkse leven. Dit maakt dat je niet enkel moedeloosheid voelt wanneer je het boek dichtslaat, maar ook strijdlust.
—
Eerder gepubliceerd op NieuwWij
