"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Joseph Beuys – Frühe Jahre 1947-1955

Donderdag, 26 mei, 2022

Geschreven door: Leonie Becks
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Religieuze kunst van Joseph Beuys

[Recensie] We kennen Joseph Beuys (1921-1986) als de confronterende Duitse kunstenaar die de herinnering aan de Tweede Wereld oorlog levend hield met zijn plastieken, installaties en performances. Vilt en vet waren veelgebruikte materialen door Beuys. Hij vertelde graag het verhaal dat Krim Tartaren hem er mee warm hielden toen zijn vliegtuig tijdens de oorlog neergestort was op het Oekraïense schiereiland. Of het verhaal waarheidsgetrouw is zal nooit opgeklaard worden.

Wat ik niet wist, is dat Beuys, die meteen na de oorlog startte met een opleiding aan de kunstacademie in Düsseldorf, ook religieuze kunst maakte. Bij toeval bezocht ik een kleine tentoonstelling die moment loopt in de Domkerk van Keulen, in de Kölner Dom Schatzkammer. Dit religieuze museum bevat veel kostbare stukken van de Dom: relieken, monstransen en bisschopsstaven, daarom alleen al een bezoek waard. Naast deze vaste collectie zijn er ook kleine tentoonstellingen en nu is de religieuze kunst van Joseph Beuys aan de beurt.

De tentoonstelling laat werken zien die Beuys als student en kort na zijn opleiding maakte. Er is een directe link tussen Beuys en de Domkerk. Tijdens zijn opleiding in Dusseldorp werkte hij samen met zijn docent Ewald Mataré om een aantal bronzen deuren voor de Dom te maken. De kerk was zwaar beschadigd in de oorlog en Mataré kreeg de opdracht om enkele nieuwe deuren te ontwerpen. Hij zag het talent van Beuys en koos hem als zijn vaste helper. Op de tentoonstelling zijn schetsen van Beuys en zijn leermeester en foto’s van deze deuren te zien.

Daarnaast zijn er voornamelijk houten beeldjes geëxposeerd: crucifixen en een enkele piëta. En deze zijn van een ongekende schoonheid. We kennen Beuys toch vooral van het grote gebaar, van grote werken, veel ruimte innemend, ‘schreeuwerig’ zou je zijn latere werk zelfs kunnen noemen. De sculpturen in de Kölner Dom Schatskammer zijn van een andere orde: ingetogen, verstild, verfijnd en klein, ze passen zo ongeveer in een grote mannenhand. Beuys vatte in zijn beeldjes het verdriet van de wereld, zo lijkt. Het ontroerde me.

Pf

De bijbehorend catalogus beschrijft, in enkele essays van kunstkenners verbonden aan de Dom, de achtergronden bij deze onbekende kunst van Beuys. Alle stukken uit de tentoonstelling staan in het boek afgebeeld, uitgebreid met veel andere kunst en foto’s van Beuys uit die tijd. Op de foto’s zien we een jonge Beuys, nog met haar, een kwetsbare jongeman, zoekend naar zijn rol in het leven, zoekend naar een passende vorm voor zijn kunst. In een brief aan zijn docent Mataré schreef Beuys in 1952:

“U begrijpt vast wel dat ik alleen bezig ben om nu een ​​doel na te streven dat nog niet haalbaar is, wat niet kan worden bereikt door alleen vaardigheid, maar alleen door verder te gaan met vele andere dingen die me bezighouden. Ik zou mijn zelfverwezenlijking kwijtraken als ik niet in de huidige tijd zelfstandig zou worden. Ik ben me nog steeds bewust van de enorme waarde om uw leerling te mogen zijn geweest. Nu moet ik er natuurlijk helemaal alleen zijn voor wat ik in gedachten heb.”

Beuys is zijn leermeester én zijn vroege werk nooit vergeten. In de catalogus staat ook een interview met Beuys uit 1980 waarin hij terugblikt op het werken aan de deuren en met groot respect spreekt over Mataré. De aanleiding van het interview was overigens de tentoonstelling die Beuys dat jaar samenstelde: ‘Mein Kölner Dom’.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

De tentoonstelling is tot 24 juli 2022 te zien in de Kölner Domschatzkammer.