Vorstin in een mannenwereld

[Signalering] De biografie van Juliana heeft veel aandacht gekregen, omdat auteur Jolande Withuis laat zien dat Juliana als kroonprinses in de Tweede Wereldoorlog een veel actievere rol heeft gespeeld dan tot nu toe werd aangenomen. Wellicht wekt nog meer de belangstelling dat ze beschrijft hoe Juliana als staatshoofd is geconfronteerd met een maatschappij die snel veranderde en hoe ze omging met twee pijnlijk affaires – die rond de gebedsgenezeres Greet Hofmans die de monarchie aan de rand van de afgrond bracht en de Lockheedaffaire. Bij beide speelde Juliana’s man Bernhard een centrale rol. Het boek is dan ook mede de biografie van haar huwelijk. Dit maakt het extra interessant voor het brede publiek dat de auteur nadrukkelijk op het oog had. De lof voor het boek is unaniem, en Withuis’ spannende verhaal leest als een trein, maar het roept toch vragen op.

Waarom verschijnt het onder auspiciën van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD)? Dit feit, alleen in het colofon vermeld, betekent dat Withuis hiervoor een dienstverband had met het NIOD en dat het NIOD de algemene wetenschappelijke verantwoordelijkheid neemt. Withuis corrigeert inderdaad het beeld van de jonge moeder die in de oorlog werkloos toezag en veilig in Canada een soort vakantiebestaan leidde met haar dochtertjes, terwijl haar man in Londen koningin Wilhelmina bijstond en pretendeerde het Nederlandse militaire verzet te leiden. Deze correctie maakt het boek belangrijk voor de historiografie van de oorlog, en in zoverre is de betrokkenheid van het NIOD logisch , maar dat had ook in een afzonderlijke publicatie gekund. Die verscheen dan ook al in 2014.

De auteur vermeldt voorts consequent dat zij geen gebruik kon maken van het Koninklijk Huisarchief en niemand stelt hier lastige vragen over. De koning lichtte op 10 november in dagblad Trouw toe dat dit privé-archief gesloten bleef omdat ‘bepaalde personen nog leven’. Cees Fasseur kreeg bij uitzondering toegang voor zijn tweedelige biografie over Wilhemina en zijn boek over de Greet Hofmans affaire uit 2008, getiteld Juliana & Bernhard. Het verhaal van een huwelijk. De jaren 1936-1956. Hij heeft daarmee de voornaamste affaires al openbaar gemaakt. Withuis betreurt dat ze het archief niet kon raadplegen maar vindt dat de brieven die vriendinnen van Juliana haar ter beschikking stelden dit gebrek voldoende compenseren. De lezer vraagt zich echter af of die vriendinnen objectieve bronnen zijn, zeker waar het Bernhard en het huwelijk betreft. Het gaat hier immers niet om een roman maar om een wetenschappelijk boek. En daarom de laatste en wellicht belangrijk- ste vraag. Het betreft een echtpaar dat in een glazen huis woonde, net als nu hun kinderen en kleinkinderen. Was het dan niet beter en kieser geweest als de biografie, net als die van de koningen Willem I, II en III, wat later en met wat meer afstand was geschreven? Hoe Withuis bijdraagt aan de geschiedschrijving van het koninkrijk en het Koninklijk Huis moet nog blijken, maar terecht is nu al de vraag gesteld of haar boek niet het staatkundige risico van de erfopvolging onderstreept.

—