Fabelachtige Fallada
[Recensie] Zo’n zeven jaar terug brak de Duitse schrijver Hans Fallada (1893-1947) internationaal door. Dat kwam door de Engelse vertaling van Jeder stirbt für sich allein (Alleen in Berlijn) een thrillerachtige, non-fictieroman over een Berlijns echtpaar dat zich tegen de Nazi’s keert en daarvoor in de laatste oorlogsdagen opgehangen wordt.
Dit prachtige boek blijkt het topje van de ijsberg. Twee nieuwe bloemlezingen, Duits en Nederlands bewijzen wat een heerlijk leesbaar, geestig en veelzijdig schrijver Fallada is.
Geen intellectueel als Thomas Mann. Geen gestudeerde journalist als Kästner. En ook geen geëngageerde arts/schrijver als Döblin. Hun tijd- en landgenoot Hans Fallada (pseudoniem van Rudolf Ditzen) leek bij voorbaat al mislukt te zijn in het leven. Een poging om met schoolvriendje allebei zelfmoord te plegen mislukte; in die zin dat hij alleen overleefde. Niet echt een ideale start voor een Noord-Duitse plattelandsjongen.
Eenmaal ontslagen uit de kliniek wisselde hij als volwassene even veel van woonplaats – stad of boerenland – als van baan. Zo werkte hij als ambtenaar, boekhouder, advertentieverkoper, landbouwopzichter en nachtwaker voordat hij ontdekte dat hij kon schrijven – en een echt vak was.
Verslaafd aan drank, drugs en schrijven
In de prachtig uitgegeven en getypografeerde bundel Junge Liebe zwischen Trümmern schrijft Fallada over zijn vele bezigheden. Uiteindelijk is het de uitgever Ernst Rowohlt die zijn eerste teksten publiceert. Dat overtuigt hem echter er niet van een serieus auteur te zijn.
Na een toevallige, tweede ontmoeting met Fallada, bezig met zijn zoveelste lullige baantje, bezweert Rowohlt dat hij móet schrijven. Rowohlt neemt hem aan bij een van zijn kranten waarvoor Fallada een feuilleton moet maken. Geen inspiratie? Dan erop uit om advertenties te verkopen.
Het blijkt de redding voor de manische Fallada. Zijn hele leven blijft hij verslaafd: aan drank, opium en – minder fatalistisch – aan veelschrijverij. Hij bekent na het in een roes voltooien van een boek in een diep zwart gat te vallen.
Fallada was een vaardig en veelzijdig schrijver. Daarvan geeft de Duitse bundel vele voorbeelden met commerciële artikelen over een prima kachel en het belang van een goede bibliotheek naast ontwapenende stukjes autobiografie. Ook treft Fallada perfect de onheilszwangere toon van een Duits Grimm-sprookje, zoals Märchen vom Unkraut.
Daarin wordt de wens van een boer vervuld die nooit meer onkruid wil wieden. Uiteraard met andere onvoorziene rampen als gevolg. Even makkelijk schudde Fallada kinderverhalen en wat stroperige streekromans uit zijn mouw.
Het mooiste verhaal is EK Eins gaat over een oorlogsheld uit 1914-1918 die zich bij de broer van een gesneuvelde strijdmakker beklaagt over diens verkeerde advies. Omdat iedere militair wel het ‘Ehrenkreuz Eins’ zou krijgen moest de heldhaftige soldaat erop aansturen de Saksische Dapperheidsmedaille toegekend te krijgen. Zo gezegd zo gedaan, maar vervolgens greep hij naast de EK Eins, die uiteindelijk veel meer maatschappelijk aanzien genoot.
Wat een anekdote lijkt werkt Fallada uit tot een absurde parabel over de Duitse oorlogszuchtigheid tussen WO I en WO II.
Wereldberoemd
Fallada werd in 1932 op slag wereldberoemd met Kleiner Mann, was nun? Deze kloeke roman over een goed bedoelende plattelandsjongen die in de Crisisjaren met zijn lieve vrouw en kind naar Berlijn verkast. Daar verkoopt hij herenmantels verkoopt in een warenhuis tot hij ontslagen wordt. Het kloeke boek wordt een bestseller met vertalingen in meer dan 20 talen en een verfilming met een heuse titelsong door de Comedian Harmonists. Ook nu blijkt het boek uitstekend leesbaar en is door de absurde uitweidingen erg grappig. Het completeert Kästners Fabian en Döblins Berlin Alexanderplatz, maar is veel meer dan deze tijdsbeelden duidelijk verteld door een ervaringsdeskundige.
Vanwege Kleine man… probeerde politiek links en rechts (Nazi-minister Goebbels) Fallada in te palmen. Voor de vorm waagt hij zich nog aan filmscenario voor de Nazi’s maar zijn hart zit er niet in en het (inderdaad matige) verhaal wordt afgekeurd. De grillige Fallada laat zich door niets en niemand inlijven.
Het naoorlogse verhaal Junge Liebe speelt tussen de Berlijnse puinhopen, zoals bij de jongere generatie Duitse schrijvers als Heinrich Böll.
Uitgeverij Cossée heeft in een uiterst betaalbaar zakboekje vijf verhalen geselecteerd, waarvan alleen deze Junge Liebe (Liefde en puin) met de dikkere Duitse bundel doubleert. Dit verhaal over een verliefd stel, boos aangekeken in de U-Bahn, symboliseert de veerkracht van Duitsland om op de puinhopen nieuw geluk te bouwen. Vertaalster en pleitbezorgster Anne Folkertsma onthult dat het paar eigenlijk Fallada en zijn jongere vriendin is. Daardoor komt het verhaal in een ander licht te staan. Fallada verliet voor haar zijn jonge gezin en gaf zich met zijn vriendin over aan de drugs.
Het oudere verhaal Ik krijg werk echoot de Kleine man van de Crisisjaren.
Twee vrienden trekken naar een provinciestad om werk te vinden. Een lukt het, de ander niet. Natuurlijk krijgen ze onmin. De ik-figuur gaat tenslotte advertenties verkopen voor het lokale Sufferdje, waardoor het verhaal doet denken aan Elsschots Lijmen/Het been.
Sympathiek dat Cossée met zo’n fijn geprijsd boekje nieuwe lezers voor Fallada wil werven. Maar jammer dat de eindredactie in het eerste boerenverhaal De trouwring de hoofdfiguur zowel Willem als Wilhelm laat heten. Toch deert dit het verhaal weinig.
Telkens bewijst Fallada hoe je soepel-journalistiek schrijvend toch een fabelachtige rasverteller kan zijn. Er wacht een oeuvre om herontdekt te worden.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
(Luxe gebonden en typografische editie: Büchergilde Gutenberg Verlages, Frankfurt am Main, Zürich, Wien, 2018 ISBN 9783763270408)
