Mooie mix van grote lijnen en persoonlijke verhalen
Over de Tweede Wereldoorlog zijn al ontzettend veel boeken geschreven, in allerlei soorten, maten en vormen. Het is lastig om een insteek te vinden die die periode op een andere manier benadert. Met Kerstmis onder vuur belicht Kevin Prenger deze oorlog door de kerstvieringen als uitgangspunt te nemen.
[Recensie] Voor veel mensen is Kerstmis de belangrijkste feestdag van het jaar. In Kerstmis onder vuur laat auteur Kevin Prenger zien hoeveel moeite mensen doen om onder uiteenlopende omstandigheden er het beste van te maken en van deze dag het hoogtepunt van het jaar te maken. Gegeven de omstandigheden blijkt dat vaak een hele uitdaging die het nodige vraagt van de creativiteit van de mensen.
Kevin Prenger is hoofdredacteur van het grootste Nederlandstalige online naslagwerk over de Tweede Wereldoorlog, TracesOfWar.nl. Daarnaast publiceert hij onder meer op historiek.net. Hij heeft enkele boeken geschreven over obscure nazi’s en Oorlogszone Zoo, over de Berlijnse dierentuin tijdens de oorlogsjaren. Enige autoriteit kun je hem niet ontzeggen.
In Kerstmis onder vuur gaat het om het vieren van het kerstfeest. De titel is ontleend aan de Britse propagandafilm, Christmas under fire, die de onverzettelijkheid wil tonen van de Londense bevolking die schuilt voor de bombardementen van de Duitsers.
Opbouw chronologisch, veel variatie
De opbouw is min of meer chronologisch, verdeeld in zeven hoofdstukken. Het begint in 1939 met een korte terugblik naar de vieringen in voorgaande jaren, waarna hij uitgebreid stilstaat bij elk jaar dat daarop volgt. Kerstmis onder vuur sluit af met de vieringen van 1945 en later.
In elk hoofdstuk komen verschillende locaties en bevolkingsgroepen aan bod. Er is telkens aandacht voor de vieringen in Nazi-Duitsland, Amerika, Frankrijk en uiteraard Nederland en hoe Kerstmis wordt beleefd aan de verschillende oorlogsfronten.
Het is een mooie mix van persoonlijke verhalen en de grote lijnen. In het algemeen is de conclusie wel dat door de jaren heen de vieringen steeds soberder worden. Aanvankelijk zijn er nog min of meer voldoende middelen om er een “gewone” kerst van te maken. Het duurt niet lang voordat dat anders wordt. De oorlogsindustrie eist zijn tol. Bijvoorbeeld zijde om nylons van te maken, in die jaren een luxe kerstgeschenk, maar het materiaal is hard nodig voor bijvoorbeeld de productie van parachutes. Het is illustratief; meer en meer worden grondstoffen primair aangewend voor de oorlogsvoering.
Voedingsmiddelen worden steeds schaarser. Aanvankelijk is dat vooral in Engeland het geval; afhankelijk als het is van aanvoer via schepen is de stelselmatige vernietiging van de koopvaardijvloot behoorlijk desastreus. Later is dat ook in andere landen het geval omdat de arbeidscapaciteit vooral wordt ingezet voor de oorlog en steeds minder voor bijvoorbeeld productie van voedsel.
Oorlogsmoe
De persoonlijke verhalen maken Kerstmis onder vuur tot een levendig boek. Soldaten worden oorlogsmoe en verlangen meer en meer naar een huiselijke kerst. Het is hen niet gegund en gegeven de omstandigheden maken ze er maar het beste van. Veelal gunnen de strijdende partijen elkaar tijdens die paar dagen een adempauze. Over en weer horen ze elkaar de kerstliederen vertolken wat tot een kortstondige verbroedering kan leiden. In sommige gevallen komt het zelfs zo ver dat tegenstanders gezamenlijk Kerstmis vieren; waarna de strijd gewoon weer wordt voortgezet.
Enkele onderwerpen verdienen nog aandacht.
- De rol van De Telegraaf komt geregeld aan bod. Deze krant belicht in zijn artikelen vooral de positieve kanten van het nazibewind. Reportages over vieringen in Duitsland hebben een positieve teneur; de ellende die het bewind met zich meebrengt is daaraan ondergeschikt en wordt niet benoemd.
- Terwijl Kerst 1945 voor velen, afgezien van de miljoenen gevangen soldaten, de eerste is in vrijheid duurt het nog jaren voordat er weer sprake kan zijn van min of meer normale omstandigheden. Voedsel en kerstbomen blijven nog jarenlang schaars.
- De nazi’s wilden Kerstmis liever vervangen door het meer Germaanse joelfeest. Dit was tot mislukken gedoemd; ook de Duitse bevolking hechtte te zeer aan de traditionele Kerst om zich dat te alten afnemen.
Kerstmis onder vuur is een mooie aanvulling op het enorme aantal boeken dat over de Tweede Wereldoorlog is geschreven. Enerzijds komt dat door het specifieke van Kerstmis in oorlogstijd, anderzijds door de mooie mix van persoonlijke verhalen en het beschrijven van de grote lijnen van die verschrikkelijke periode in de geschiedenis. Het grote aantal bronverwijzingen en noten maken het tot een zeer compleet werk.
—
Eerder verschenen op jkleest
