Volwassen worden in WOII
[Recensie] Kiendops oorlog is een coming of age-roman, maar wat is dat nu eigenlijk? Dit type roman bevat een verhaal waarin de hoofdpersoon een psychologische ontwikkeling doormaakt, vaak van jeugd tot volwassenheid. In Kiendops oorlog is deze persoon Willem, door zijn ouders ook wel Kiendop genoemd.
Janneke Holwarda woont in een van de wierdedorpen in Groningen. In haar vrije tijd komt ze in contact met een oude man: Willem Reinen. Hij vertelt haar zijn levensverhaal, een verhaal over het jaar 1944 tijdens de grote evacuatie van Arnhem. Het resultaat heeft Holwarda opgetekend in Kiendops oorlog.
Evacuatie van Arnhem
Het is 1944 en het verhaal begint met de radeloosheid die gepaard gaat met de grote evacuatie van Arnhem. Alleen het hoognodige mag voor de reis gepakt worden, maar wat is hoognodig en wat kan gemist worden? Er heerst zoveel angst, twijfel en onzekerheid. Niet alleen bij de familie Reinen, maar ook bij de mede-evacués.
Wat volgt is een bizarre periode. Men dacht binnen enkele dagen tot een paar weken weer thuis te zijn. Achteraf zou het maanden duren voordat ze terug konden naar Arnhem en dan is het nog maar de vraag in welke staat je je huis aantreft. Willem en zijn ouders verblijven bij een melkboer. Hoe hartelijk het gastgezin in het begin is, zo star en afstandelijk zijn ze na een poosje.
De oorlog heeft vóór de evacuatie in het leven van de familie Reinen al veel verandert. Van het levendige gezin, bestaande uit broers Jan, Bertus en zus Agnes, is niet veel meer over. Vermoedelijk is Jan in de strijd gesneuveld en Bertus is ergens ondergedoken. Elk contact is verbroken. De hoogzwangere Agnes en haar echtgenoot Otto zitten vlakbij, maar hebben hun eigen misères. En zo is Willem deze maanden volledig op zichzelf aangewezen.
De impact van een oorlog
De verveling slaat toe en Willem heeft tijd om terug te blikken op zijn jeugd en de recente ontwikkelingen die hem naar zijn huidige verblijfplaats hebben geleid. Hij beschrijft zichzelf als:
“Ik ben er wel, ik zie en hoor alles, maar ik doe niet mee,
ze slaan mij gewoon over.”
Willem is de jongste – een nakomertje – en moet vaak zijn eigen weg vinden in het gezin en daarbuiten. Hij vertelt bijvoorbeeld over zijn leraar, De Bloednek, waar hij enorm angstig voor was, over zijn vriend Arie Bennis die hij helaas tijdens de evacuatie uit het oog verloor en de meisjes die hij opmerkte. Willem staat aan het begin van zijn jonge leven en mag alles nog ontdekken. Helaas is de vrije onbezonnenheid die daar normaliter mee gepaard gaat voor Willem niet mogelijk.
Je kunt het je bijna niet voorstellen hoe het dan moet zijn om te vluchten, om vervolgens in een liefdeloos gezin terecht te komen waar de onuitgesproken sfeer hangt dat je teveel bent. Dat je je ouders ziet veranderen, dat ze een schim van zichzelf worden en dat je daar geen grip op krijgt.
Onuitgesproken gevoelens en verdriet
De gedachten van Willem en de gebeurtenissen worden door Holwarda in korte hoofdstukken weergegeven. De hoofdstukken zijn opgedeeld in een soort strofen: korte zinnen met veel witregels. Ik denk dat het ook past bij Willem: kort maar krachtig. Ondanks dat de teksten kort zijn, is de boodschap niet minder doeltreffend. In 1944 zal het ook zo geweest zijn, er werd in huize Reinen niet gesproken. Vader is na de evacuatie zwijgzaam en zal daarna ook niet veel meer praten. Hij stapt ‘s ochtends op de fiets en ze zien hem de hele dag niet meer. Moeder slijt haar dagen op bed of probeert te voldoen aan de harde schoonmaakeisen die haar gastvrouw stelt. Ze probeert onzichtbaar te zijn en op te gaan in haar fysieke omgeving.
Een traumatische gebeurtenis kan een gezin sterker maken of juist uiteen doen vallen. Dit laatste is het geval bij de familie Reinen. De zwijgzame familie verliest elkaar uit het oog. Ze zijn druk met hun eigen verdriet en angsten, gevoelens blijven onuitgesproken. Dat blijkt ook wel uit het plotselinge verdriet dat de familie moet verwerken en de immense stilte die er op volgt.
Hoe radeloos moet het voor de jonge Willem geweest zijn om te midden van het ongeluk compleet op jezelf aangewezen te zijn. Nog radelozer dan mevrouw Reinen was bij het pakken van de hoognodige spullen. Holwarda heeft de ontwikkeling van Willem in zijn jonge adolescentie met ferme pen neergeschreven. Bewonderenswaardig!
—
Eerder verschenen op Boekenz
