"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Kijken maakt gelukkig

Zondag, 13 februari, 2022

Geschreven door: Gawie Keyser
Artikel door: Piet Halma

Film confronteert je met jezelf

[Recensie] Over wat een film met je doet schreef filmjournalist Gawie Keyser een behartigenswaardig en persoonlijk boek: Kijken maakt gelukkig . In negen essays beschouwt hij zijn eigen leven tegen de achtergrond van oude en nieuwe films. Film confronteert je met zaken die je liever niet wilt weten, schrijft Keyser.

Gawie Keyser (Groene Amsterdammer ) kijkt al bijna zijn hele leven films. Opgegroeid in Durban, Zuid-Afrika, krijgt hij als kind voor zijn tiende verjaardag een filmprojector op batterijen, inclusief zoemend geluid en flauwe lichtstralen uit een grote lens.

In zijn studietijd in Texas raakt Keyser hopeloos verliefd, krijgt met zijn Nederlandse vrouw drie kinderen, een huwelijk dat niet stand houdt. De scheiding verwerkt hij samen met zijn kinderen door veel films te kijken. Vaak verrast hij hen op zondagmiddagen met zijn keuzefilms, waarin opvallend vaak modelgezinnetjes langskomen. Hij leert zijn kinderen kijken: iedere film kent een klassieke drie-akten-vertelstructuur. Er is rust, er komt een crisis en er ontstaat weer rust.

Keyser is gelovig opgevoed en schuwt religieuze terminologie niet. Verlossing noemt hij die laatste fase in een film. Hij heeft zich in de manier waarop hij films analyseert vooral laten inspireren door de Amerikaanse cineast en regisseur Paul Schrader (o.a. Taxi driver ). Schrader verraste het publiek afgelopen september op het filmfestival in Venetië met een film over gokverslaving.

Dans Magazine

Deze theologisch gevormde Schrader is bekend geworden door wat hij noemt een ‘transcendente filmstijl’. First Reformed (2017) kun je gerust zijn meesterwerk noemen. Keyser staat er lang bij stil. Hij ziet in deze film het ultieme bewijs hoe een filmmaker kan aantonen dat verlossing na een groot verlies een reële mogelijkheid in een mensenleven is. Samengevat: een protestants predikant komt in een ernstige geloofscrisis terecht nadat zijn zoon in Irak om het leven is gekomen. Hij twijfelt aan alles en staat op het punt zichzelf van het leven te beroven, op zoek naar verlossing. Die is er uiteindelijk doordat iemand hem nieuwe perspectieven biedt.

Films schotelen ons vaak verhalen voor waarin mensen worstelen met precies dezelfde dingen als waar wij zelf in het leven tegenaan lopen. Grote (film)verhalen vertellen dus ook je eigen verhaal: hoe we zijn geworden zoals we zijn, maar ook hoe we ervan kunnen leren en er beter van kunnen worden.

Het verschil met andere verhalenvertellers zoals de literatuur of de kunsten die bieden? Keyser ziet onze hersenen als het echte ‘witte doek’. De filmbeelden dringen daardoor dieper door in het onderbewuste.

Films kunnen dus een uitweg bieden aan wat mensen zelf meemaken, wil hij met zijn boek maar zeggen. Juist door het tonen van het alledaagse, gevolgd door de suggestie dat er méér is, zoals een geheimzinnig domein van irrationaliteit waar genade en verlossing bestaan. Bij films, zo concludeert Keyser, gaat het naast het oproepen van een gevoel (de rillingen op je lijf), ook om het kweken van begrip.

Het is een kwestie van iets begrijpen, de betekenis van iets doorzien. Zo word je volgens hem een beter mens van het kijken naar films. Keyser maakt daarbij geen onderscheid in genres. Hij laat aan de kijker welke films hem of haar gelukkig maken. Kijk je naar een film – van welk genre ook, stel jezelf dan vragen, durf toe te laten wat deze specifieke film met je doet. Psycho van Alfred Hitchcock (met een prominente douchescène) stelt je bijvoorbeeld voor de vraag je eigen angsten onder ogen te zien.

Kijken maakt gelukkig is een aantrekkelijk boek waarin de liefde voor films van iedere bladzijde spat, vooral dankzij Keysers prettige vertelwijze en levensbeschouwelijke inslag. Dit maakt het lezen van dit boek voor iedereen die van films houdt tot een waardevolle aanvulling op de filmervaring.

Eerder verschenen in Friesch Dagblad