Moeilijk te volgen maar het is de inspanning waard
[Recensie] Dé grote Oegandese roman en door velen enthousiast ontvangen. Niet gek voor haar debuut, Kintu van Jennifer Nansukuba Makumbi. Ze is geboren in Kampala, de hoofdstad van Oeganda, een land dat hier vooral bekend is door de beruchte dictator Idi Amin. Ze heeft in haar geboorteland Engelse literatuur gestudeerd en heeft deze studie vervolgd in Manchester. Daar woont ze nog steeds en doceert ze Creative Writing aan de universiteit.
Kintu begint met de lynchpartij in 2004 op Kamu. Hij wordt onverwacht uit zijn huis gehaald en onderweg valt het woord dief. Ten onrechte, maar de lokale bevolking pikt het op en het loopt voor hem fataal af. In het vervolg wordt duidelijk dat het een gevolg is van de vloek die over een verre voorouder is uitgesproken.
Dat gaat om Kintu Kidda, een machtig man in het midden van de achttiende eeuw. Hij gaat op pad om trouw te zweren aan de koning. De reis verloopt voorspoedig. Tot het fatale moment waarop hij een klap uitdeelt aan zijn geadopteerde zoon die niet naar hem luistert. Het lijkt niet ernstig maar de knaap overlijdt. Eerder een ongeluk dan een bewuste handeling, wat blijkt uit de enorme spijt die Kintu ervan heeft. Dit kind was zijn oogappel. Als hij zou kunnen zou hij de tijd willen terugdraaien. Het wordt nog erger als de echte vader dit te horen krijgt. Die spreekt een vloek uit over Kintu en zijn nazaten.
De volgende delen spelen ruwweg vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw tot aan het begin van de 21e eeuw. Verschillende nakomelingen van Kintu met allemaal andere verhalen maar met een gemene deler: ze hebben allemaal last van de vloek. Er lijkt maar één ding op te zitten: een bijeenkomst met zo veel mogelijk nakomelingen die met vereende krachten moeten proberen om van die vloek af te komen. Het slotdeel gaat over de aanloop, de bijeenkomst zelf en wat er dan gebeurt.
Kintu is enerzijds een typisch Afrikaanse roman met herkenbare thema’s, anderzijds laat het grote thema’s links liggen. Kintu gaat niet over emigratie en de uitwassen daarvan, het leven tijdens het koloniale verleden komt hooguit zijdelings aan bod, net als de vaak uitzichtloze positie van het armste deel van de bevolking.
Er blijft genoeg over. De verering van voorouders, de verhalen uit het verleden, de bijzondere verhouding met geesten en de bijzondere kijk op homoseksualiteit. Het gaat ook over de aidsproblematiek en de selectieve beschikbaarheid van geneesmiddelen. Ook politiek komt aan bod. De naweeën van het kolonialisme zoals de indeling in landen zonder rekening te houden met de belangen van de Afrikaanse bewoners heeft ingrijpende gevolgen gehad, zoals stammentwisten die resulteerden in bloederige oorlogen. Opvallend is ook de relatief milde kijk van sommigen op Idi Amin, de dictator die in de westerse wereld de reputatie heeft van een monsterlijke bruut.
Hoe belangrijk ook, het is niet die thematiek die overheerst. Dat zijn de verhalen van en over een heel scala van gedenkwaardige personages, veelal nakomelingen van Kintu of verwanten van hen. Die verhalen zijn soms mooi, soms gruwelijk en alles daar tussenin. Ook die verhalen hebben een gemene deler: ze zijn stuk voor stuk meeslepend.
Wat niet wil zeggen dat Kintu een gemakkelijk te lezen boek is. Als je te lang achter elkaar blijft lezen dan wil de aandacht nog weleens verslappen. De verhalen spelen zich af in een weinig vertrouwde omgeving, de belevingswereld staat onvermijdelijk vaak een eind af van het ons bekende dagelijkse leven. Het boek in gepaste doses tot je nemen is aan te bevelen.
Het lastigst zijn alle verschillende namen. Er komen toch al veel personen voor in deze roman, maar vele van hen worden ook nog eens met verschillende namen of variaties daarop aangeduid. Wil je het overzicht bewaren dan is het raadzaam om notities maken. De stamboom aan het begin is een hulpmiddel, maar helaas wel te beperkt.
Kintu is een boek waarvoor je moeite moet doen. Het is die inspanning waard, je krijgt er meer dan voldoende voor terug. Of het dé grote Oegandese roman is dat is moeilijk te zeggen maar het is onmiskenbaar een fascinerend leesavontuur.
—
Eerder verschenen op jkleest.nl
