Een achtjarige die naar de waarheid zoekt
[Recensie] De roman Kolja van Arthur Japin gaat over een doofstomme jongen van acht jaar, waar de broers Modest en Pjotr Iljitsj Tsjaikovski zich over ontfermen. Als muziekliefhebber ben ik dan geïnteresseerd, temeer omdat de tekst op de achterkant mij vertelt dat, als de componist Pjotr Iljitsj overlijdt, Kolja direct twijfelt aan de officiële doodsoorzaak.
Om het even kort uit te leggen; Tsjaikovski zou officieel overleden zijn aan cholera. Daar bestaan echter gerede twijfels over. Er heerste in die tijd een cholera-epidemie en de voorschriften waren bekend en vrij strikt. Eén daarvan was dat je alleen gekookt water drinkt. Tsjaikovski zou in een onbewaakt ogenblik toch ongekookt water uit een glas hebben gedronken, hetzij in een gerenommeerd restaurant, hetzij (of nogmaals) thuis.
Doofstom
Terug naar het verhaal. Kolja, of Nikolaj Hermanovitsj Konradi, is de zoon van gegoede ouders en doofstom. Modest Tsjaikovski, de broer van componist Pjotr Iljitsj, wordt door de ouders aangezocht om hem te leren lezen en schrijven. Hij moet immers ooit de landerijen bestieren en dan zijn die vaardigheden onmisbaar.
Kolja wordt meegenomen naar Lyon in Frankrijk, waar het echtpaar Hugentobler een instituut drijft waar dove, doofstomme en blinde kinderen geholpen worden om beter te functioneren. Zij hanteren daarbij strenge methodes, maar hebben vaak succes, onder meer met Kolja. Hij leert praten en andere mensen verstaan door hun lippen te lezen.
Jeugd
Dit verhaal waarin de jeugd van Kolja centraal staat, wordt verteld door aantekeningen van Modest Tsjaikovski. Het wordt afgewisseld met het verhaal uit het heden, waarin Pjotr Iljitsj net is overleden en waarin Kolja de verhalen die hij daarover te horen krijgt niet vertrouwt. Hij gaat op onderzoek uit.
Hij informeert bij de lijfarts van Tsjaikovski, bij vrienden en bij de jaargenoten van De School voor Jurisprudentie waar Tsjaikovski heeft gestudeerd. Met name die jaargenoten blijken een illustere club en Kolja heeft het gevoel dat daar zaken zijn afgesproken die onder de pet moeten blijven. Ook gaat hij langs bij Diaghilev, de latere beroemde balletimpressario en een toenmalige vriend van Tsjaikovski. Samen hebben ze het over de dood van ‘Petja’:
“‘Dat hele choleraverhaal, hoort u daar zelf dan helemaal niks geks aan?’
‘Ik moet toegeven…er is aan de hele zaak steeds meer wat ik niet snap.’
‘Dat zou ik denken! Waarom zou hij bijvoorbeeld uit een kan drinken? Hebt u Petja ooit zonder zijn mineraalwater gezien, zonder zijn eeuwige Vichy? […] Ongekookt water nog wel, en dat in deze tijd, iets wat sowieso geen enkel restaurant op tafel zou durven zetten.”
Diaghilev is één van de wenigen die zijn twijfel ook uitspreekt. Kolja krijgt voor de rest te horen dat hij het moet laten rusten, wat hij niet doet uiteraard.
Lezzen, praten, schrijven
De verhaallijn uit het verleden gaat zover tot Kolja kan lezen, praten en schrijven en steeds zelfstandiger wordt. Zijn vader is inmiddels gescheiden van zijn moeder en overlijdt. Zijn moeder is niet meer blij met het contact van Kolja met de broers Tsjaikovski die inmiddels bij Kolja op zijn landgoed verblijven. Kolja wordt zelf ook opstandig. Hij ruziet vaker met Modest:
“‘Zoals jij mijn verlangen naar woorden hebt gewekt. Zoals wij daarvoor hebben gezwoegd! Was ik gelukkiger geweest als ik in mijn isolement gebleven was en nooit van woorden had geweten, is dat wat je nu probeert te zeggen?’
‘Niet alles draait altijd alleen om jou.’
‘Wel in jouw leven. Je woont in mijn huis, je leeft van mijn geld, moet je nu je inspiratie ook nog uit mij zuigen?’”
Bescherming door de tsaar
Er komt een verwijdering en dat gaat zover dat hun wegen scheiden. In het heden worden voorbereidingen getroffen voor de begrafenis. Kolja komt via zijn onderzoek te weten in welke richting hij het moet zoeken. Er zijn brieven geschreven waarmee Tsjaikovski problemen kan krijgen. Dat heeft te maken met de homoseksuele leefstijl die hij er op nahoudt en die zomaar kan leiden tot een verblijf in een werkkamp in Siberië. Voor hem, maar ook voor zijn partners. Hij geniet bescherming door de tsaar, maar er speelt nog meer waardoor die bescherming in dit geval weinig helpt.
Daarvoor moet u vooral zelf het boek lezen. Wat Japin knap doet, zoals ook in zijn roman Vaslav, is dat hij feiten met fictie vermengt. Bekende gebeurtenissen zoals de dood van Tsjaikovski laat hij zien vanuit het gezichtspunt van een persoon die ook heeft bestaan, in dit geval Kolja. Wij weten dat zijn dood vraagtekens oproept tot op de dag van vandaag. Japin schetst daar een verhaal omheen van hoe het gegaan zou kunnen zijn en is daar wat mij betreft in geslaagd. Ik neem het gewoon voor waar aan.
—
Eerder verschenen op Quis leget haec?
