Memoires die de tand des tijds doorstaan
[Recensie] Na het lezen van Tove Ditlevsen´s Kindertijd heb je al de neiging een juichend artikel te wijden aan deze Deense schrijfster (1917-1976). Beter is het te wachten tot na het verorberen van het tweede en derde deel van de trilogie, ook afgelopen jaar verschenen bij de onvolprezen uitgever Das Mag. Kindertijd, Jeugd en Afhankelijkheid zijn tezamen een monument.
Opmerkelijk is de actualiteit van de memoires in deze trilogie. Hoewel het zich uitstrekt tussen de twintiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw, komt eigenlijk zelden het idee op dat hier geschiedenis wordt geschreven. Het lijkt een hedendaagse vertelling. Financiële afhankelijkheid van vrouwen, echtscheiding, abortus, verslaving, het zou zo in deze tijd kunnen spelen.
Dat komt zeker door de schrijfstijl. Korte zinnen, een niets en zeker zichzelf niet ontziende eerlijkheid, een rauwe werkelijkheid. Is het die harde eerlijkheid die deze trilogie zo verslavend maakt? Ook nu, ondanks het feit dat het laatste deel van de trilogie in 1971 is verschenen.
Ditlevsen is een in Denemarken ongekend populaire schrijfster. En waar in andere landen een auteur veertig jaar na het overlijden zelden nog volop in de belangstelling staat, beleeft zij een herontdekking en niet alleen in Denemarken. Dat in Nederland nu pas een vertaling van het alom gewaardeerde meesterwerk verschijnt, is een van die literaire raadselen.
Kennelijk hebben de gevestigde uitgevers Ditlevsen over het hoofd gezien en was er een nieuwkomer als Das Mag voor nodig. En ja, Denemarken is toch een beetje het lelijk eendje van de Scandinavische literatuur. Behalve Andersen schiet een mens niet zo snel een Deense naam te binnen. In Zweden en Noorwegen is dat toch wel anders de laatste jaren.
Maar goed, na het ademloos lezen van deze trilogie, die met een kleine zeshonderd pagina´s ook best in één boek uitgegeven had kunnen worden, zullen we de naam Ditlevsen niet snel meer vergeten. Al kost het even moeite om die naam te onthouden. Dan moeten we het maar doen met de voornaam Tove.
Bij haar is er geen sprake van ijdeltuiterij die bij de moderne Scandinavische schrijvers wel eens de kop wil opsteken. Dit is het verhaal van een buitenbeetje, een vrouw uit de werkende klasse, die in haar tijd een weinig gewaardeerd leven leidde.
Opgegroeid in een nogal liefdeloos gezin, slaat ze zich moeizaam door het jonge en volwassen leven, met echtscheidingen, verslaving en afhankelijkheid. Slechts het lonkend perspectief van dichterschap – niets voor vrouwen, aldus een hardvochtige vader – maakt het leven acceptabel. Grappig is dan wel weer dat nu gezegd zou worden dat met poëzie geen droog brood te verdienen zou zijn om een kind daarvan te weerhouden.
Juist Tove´s gedichten zorgen voor een stevig inkomen. Zelfs in de jaren voorafgaand aan en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een periode die in de trilogie niet wordt beschreven vanuit het oorlogsperspectief. Voor Tove is het persoonlijke veel belangrijker dan bijvoorbeeld het idee van verzet tegen de Duitse bezetter.
Achteraf maakt dat dit meesterwerk nu nog zo leesbaar. De oorlog is slechts een wat moeizame periode in een veelbewogen leven. Terloops een enkele opmerking over gebrek aan goede tabak en observaties van een enkele Duitse soldaat, daar moeten zij die verlangen naar een heldhaftig verslag van de oorlogsjaren het mee doen.
Nee, vrolijk word je niet van deze trilogie. Maar dat was het leven van Ditlevsen ook niet. In 1976, vijf jaar na het verschijnen van Afhankelijkheid, overleed ze aan een overdosis slaaptabletten.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub Van Alles
