Dystopische roman van de menselijke beschaving
De eerste zin
“De ochtend die zou eindigen met mijn tweede moment van hoop in meer dan dertig jaar begon beroerd.”
Recensie
Samen met twee oude vrouwen en twee gekke mannen is Lipa achtergebleven in een klein, moeilijk te bereiken dorpje op een eiland ergens in het zuiden. Ooit was het een toeristisch paradijs, met hotels in de jungle en parasols op het strand, maar dat was voor de klimaatverandering en het terrorisme er een einde aan maakten. Vliegen kon niet langer en alleen de extreem rijken konden nog op vakantie. Wanneer Lipa op een dag toch een vreemdeling van de immer leeg heen en weer tussen het eiland en het vasteland varende pont ziet stappen, ruikt ze dus haar kans. Rieve, zoals de man heet, moet rijk zijn, en als ze hem om haar vinger kan winden, neemt hij haar misschien wel mee wanneer hij weer vertrekt, weg van het eiland waar de kraaien rond stinkende lijken van de voormalige eilandbewoners cirkelen.
Dit is een van de drie verhaallijnen uit Ellen de Bruins Kraaien in het paradijs, haar tweede roman na de in 2018 met de Anton Wachterprijs bekroonde Onder het ijs. De andere spelen in het verleden. De een gaat over de arrogante en via allerhande schunnige wegen rijk geworden Tjal die in een resort op het eiland zijn memoires komt schrijven en daar verstrikt raakt in de lokale gebruiken, waaronder de fjaelti, een zogezegd traditionele erotische massage. In een derde lijn volgen we Jenem, de jongen die in een tijd waarin er geen landzoogdieren meer zijn de laatste levende kat ontdekt op het eiland en daarvoor beloond wordt met de kans om op het vasteland te gaan studeren.
De Bruin weet deze drie lijnen bijzonder vernuftig en geloofwaardig door elkaar te vlechten en betoont zich daarbij een eersteklas vertelster. Knap is hoe ze focust op haar personages en de klimaatverandering alleen als achtergrond gebruikt. Geen zwaaiend moralistisch vingertje dus, maar wel een dystopische roman over patriarchaat, fatalisme en de fragiliteit van de menselijke beschaving. Twee rivaliserende broers lijken Kaïn en Abel wel, er is sprake van zeven vette en zeven magere jaren en uiteindelijk komt er zelfs een mensenoffer bij kijken. Sla de rationele poten vanonder zijn stoel, lijkt de Bruin ons te willen meegeven, en de mens wordt weer een bijgelovige aap.
Drie vragen aan Ellen de Bruin
De zin ‘Wie het verhaal vertelt, heeft de macht’, keert een paar keer terug in uw boek. U bent naast schrijfster ook journaliste. Ziet u dat rondom u, hoe verhalen de macht bepalen?
De Bruin: “Lipa hoopt dat wanneer ze haar verhaal op een bepaalde manier tegen Rieve vertelt hij haar mee zal nemen van het eiland. Je zou hierin een allegorie kunnen zien voor wat er in de wereld om ons heen gebeurt. Hoe je iets vertelt, bepaalt de mate waarin mensen je volgen in je verhaal. Framing noemen we dat. Je ziet dat ook in de verhalen over corona, die steeds verder polariseren. Ik krijg de indruk dat er een links verhaal is en een rechts verhaal en dat je als individu voor een van die twee moet kiezen. We zien een verhalenstrijd waarin maar één kant kan winnen. En dat is nog maar een voorproefje van wat ons te wachten staat. Wat is leugen en wat waarheid, dat wordt de grote uitdaging. We kunnen beelden manipuleren en mensen zaken laten zeggen die ze helemaal niet hebben gezegd. Ik vind dat griezelig, want als je niet meer weet wat echt is, wat moet je dan?”
Onze beschaving is slechts een dun laagje vernis?
De Bruin: “Absoluut. Ik heb niet toevallig Judith Herzbergs dichtregel ‘Hardere vogels nemen het over’ als motto gekozen voor mijn boek. Onze samenleving verhardt. Vorige week zag ik op tv een programma over 75 jaar Westerbork, het doorgangskamp van waaruit tijdens WO II meer dan 100.000 Nederlandse joden naar nazi-Duitsland zijn afgevoerd. Als je ergens zag hoe dun het laagje beschaving wel is, zal het daar wel zijn. Dat kan weer gebeuren. Het is niet zo dat we in die 75 jaar opeens zoveel betere mensen zijn geworden. Kijk maar wat er in Rusland gebeurt met Navalny of in China met de Oeigoeren.”
Heeft corona ook op dat vlak een invloed?
De Bruin: “Ik zit op Twitter en ik merk hoe een jaar opsluiting ons heeft veranderd. De commentaren worden harder. In Nederland had je een Twitteraccount met de naam Vizier op links, waarop linkse mensen geviseerd werden. Er werden ook stickers uitgegeven met daarop de tekst: “Deze locatie wordt geobserveerd”, die op de voordeur van sommige publieke figuren werden gekleefd. Er wordt een bepaald klimaat aangewakkerd en ik ben daar niet gerust in.”
—
Eerder gepubliceerd op Knack
