Deze roman is uit het leven gegrepen
“Stelling: goedheid is een inverse functie van intelligentie.”
[Recensie] Kruispunt (2021) is de tweede roman van Jonathan Franzen (17 augustus 1959, Western Springs, Illinois, USA) die ik van deze auteur heb gelezen. De correcties (2001), zijn derde roman, zorgde voor een doorbraak. Het boek werd een mega-succes en Franzen won de National Book Award en in 2002 was hij finalist voor de Pullitzerprijs voor de literatuur. De auteur wordt vooral geprezen om zijn briljante observaties en het creëren van een constante verhalende spanning.
Het wordt een witte Kerstmis in New Prospect, een arme buitenwijk van Chicago, de thuisbasis van de familie Hildebrandt. 1971. Woodstock ligt al enkele jaren in het verleden maar de culturele en artistieke jeugdcultuur Flowerpower blijft een vreedzame drukkingsgroep die o.a. manifesteert tegen de oorlog in Vietnam maar vooral druk uitoefent op het establishment.
Russ Hildebrandt (47) is hulppredikant in de First Reformed Church, een functie waarin hij zich niet zo gelukkig voelt. Zijn hart zit vol wrok en dat is in grote discrepantie met wat hij wekelijks predikt: menslievendheid, vergevingsgezindheid, verdraagzaamheid, vergevingsgezindheid en liefde.
De oorzaak is te zoeken in zijn jarenlange conflict met Rick Ambrose, een assistent die de leiding heeft over Crossroads, de jongerenorganisatie binnen de FRChurch. Ambrose wordt door de jongeren op handen gedragen en dat is voor Russ een doorn in het oog, want hijzelf was de oprichter van deze jeugdsociëteit.
In het gezin Hildebrandt staat alles echter in het teken van God en vrede. Dat is echter geen garantie dat iedereen binnen de christelijke lijntjes kleurt: de individuele invulling van deze levenswijze wijkt vaak zeer ver uit. Misschien heeft dat ook wel te maken met de druk die door Russ, als predikant, wordt uitgeoefend? Een en ander brengt met zich mee dat het tussen de muren van hun eenvoudige predikant-woning niet allemaal rozengeur en maneschijn is, integendeel. Het vlammetje van de liefde voor zijn vrouw Marion (50) flakkert op een laag pitje. Marion worstelt met haar overgewicht, voor Russ niet meer aantrekkelijk genoeg. Hij zoekt zijn heil bij de veel jongere weduwe Frances. Zijn grote takenpakket binnen de FRChurch zorgt voor een veelvuldige afwezigheid waardoor hij té weinig interesse kan opbrengen voor zijn vier kinderen.
Clem (20) is een uitstekende universiteitsstudent maar een onstuimige liefdesrelatie ontneemt hem de zin om te studeren. Hij neemt een besluit dat zeker bij zijn vader niet in goede aarde valt. Becky (18) is een opvallende verschijning binnen de gemeenschap en een succesvolle cheerleader: de oogappel van haar vader. Het overlijden van haar tante is een traumatische beleving die haar leven verandert. De 15-jarige Perry is een genie: zonder moeite behaalt hij de hoogste punten op school waardoor de verveling toeslaat. De verhouding met de Eerwaarde (Russ) is zonder meer slecht te noemen. Hij zoekt andere wegen op waardoor zijn toekomst ernstig gehypothekeerd wordt. Als op een filmdoek krijgt Marion in Perry haar eigen vertroebelde jeugd geprojecteerd: een aangrijpende confrontatie met het verleden. De derde zoon, Judson (9), is nog de meest gelukkige in het gezin. Een nog onbezorgd kind dat gelukkig is als hij samen met zijn broer Perry, waarmee hij de beste vriendjes is, op een zelf gemaakt speelbord het “verboden” spelletje Stratego kan spelen.
Franzen is een genie in het neerzetten van personages. De vijf hoofdpersonages staan allemaal op een kruispunt in hun leven, net zoals de evoluerende maatschappij op een kruispunt staat. Hoe gaan zij hun eigen identiteit vinden binnen een maatschappij vol nieuwe prikkels en uitdagingen in verhouding tot een levenswijze met God die door het beroep van het gezinshoofd een constante aanwezigheid is binnen het gezin.
“Waarom ben ik ik en niemand anders?”
Russ is op zoek naar seks en gaat uit huis omdat hij dat niet meer kan vinden bij Marion waardoor zij van lichamelijk contact verstoken blijft.
“Haar vervoering leefde nog volop, de sappen van haar verlangen stroomden nog. Dit of dat. Dit of dat. Het was bijna lachwekkend hoe ze heen en weer stuiterde tussen twee onverzoenlijke uitersten: de godvrezende moeder, de zondares zonder berouw.”
Clem ervaart lichamelijk genot maar verliest zijn diploma waardoor hij een zware beslissing neemt. De aantrekkelijke Becky, kandidaten zijn er voor haar in overvloed, houdt de boot af: geen seks voor het huwelijk. En Perry, die drijft steeds verder weg en zijn enige obsessie is geld en drugs.
“Stelling: slechtheid is recht evenredig met macht.”
Maar het meest opvallend is het feit dat elk van deze personages niet écht voor zichzelf uitkomt. Bij hun handelen en beslissen houden zij altijd rekening met wat anderen van hun vinden en denken. Kruispunt confronteert de lezer met de moeilijkheid van menselijke verhoudingen. Russ heeft het moeilijk met Ambrose, zijn vrouw en zijn gezin terwijl de hechte broer-zus verhouding tussen Clem en Becky haar beste tijd achter de rug heeft. Becky wijkt zelfs uit naar een andere Kerk, … en zo is het voor iedereen een onafgebroken zoektocht naar de juiste weg, een zoektocht die zorgt voor een aantal totaal onverwachte ervaringen.
Jonathan Franzen schrijft zijn verhaal vanuit vijf perspectieven waarin vooral de lange flashbacks over Russ en Marion in het oog springen: een zeer belangrijk deel van het boek omdat de achtergronden van beide echtelingen belicht worden en omdat de lezer inkijk krijgt in de rugzak die zij allebei vanuit hun jeugd meedragen. De inhoud van deze rugzak is in zeer sterke mate een bepalende factor in hun verdere gezinsleven. Deze roman is uit het leven gegrepen, herkenbaar en confronterend zonder zwaarwichtig te zijn, want ondanks het aantal bladzijden is Kruispunt op geen enkel moment vervelend of saai: perspectiefwisselingen garanderen de continuïteit, mooie metaforen en humor zorgen voor een vlotte leesbaarheid.
Franzen spit met Kruispunt in de Amerikaanse samenleving tijdens de tweede helft van de 20e eeuw. Hij benadert verschillende thema’s vanuit het perspectief van opgroeiende jongeren, de nieuwe generatie, op godsdienstig, familiaal, seksueel en sociaal-maatschappelijk vlak, visies die soms haaks staan op de waarden en normen van de vorige generaties. Hij schuwt de thema’s drugs en racisme niet en de meningen over de oorlog in Vietnam kunnen leiden tot zeer oplopende discussies. Ook de problematiek en de houding van de overheid tegenover de autochtone Indianen leidt tot verrassende vaststellingen. De manier die de schrijver daarvoor hanteert: de personages zorgvuldig positioneren in een representatieve setting, in dit geval de bekrompenheid van New Prospect. Het is zo boeiend om de verschillende kijk op de wereld te beleven door de ogen van jongeren, de toekomstige eigenaars van de wereld, en hoe zij omgaan met hun gedachten, gevoelens, verlangens, standpunten en voortdurend op zoek naar de weg die zij tijdens hun leven willen bewandelen en met wie zij op pad willen gaan.
Nog meer dan in De Correcties heeft Jonathan Franzen mij kunnen raken met zijn schrijfstijl, zijn diepgaand inzicht in de samenleving, de setting en de positionering van zijn personages. Een dikke pluim voor de vertaling van Peter Abelsen. Een schitterende roman. Vier sterren voor Kruispunt van Jonathan Franzen.
—
Eerder verschenen op Perfecte Buren
