Worden wat je bent in onrustige tijden
[Recensie] Als je met vreemde mensen in gesprek raakt, hoef je vaak weinig te doen om hen hun diepste zielenroerselen te ontlokken. Dat heeft me altijd verbaasd. Waarom vertellen mensen zo snel over zaken die een wildvreemde eigenlijk niets aangaan? Is het omdat ze openhartig kunnen zijn omdat je maar een tijdelijke gesprekspartner bent en ze dus alles kunnen zeggen wat in hen opkomt, of is het omdat ze telkens hun standaardverhaal afsteken, een repeterende plaat over wat hen dwarszit, en dan is een wildvreemde juist een gewillig slachtoffer omdat hij of zij het verhaal nog niet kent. De ik-persoon, schrijver Faye, in Kudos van de Engels-Canadese schrijver Rachel Cusk, overkomt het aan de lopende band. Faye is op reis naar Europa om er een schrijverscongres te bezoeken. In Kudos pent ze de verhalen neer van mensen die ze ontmoet en die hun hart uitstorten bij haar. Ze spreekt mensen in het vliegtuig, in het hotel, aan de bar, bij een feest en uiteindelijk een aantal schrijvers bij het congres.
De meeste mensen die ze tegenkomt zijn al een eind op weg met hun leven, veertigers, vijftigers. Ze worstelen met hun relatie, met hun kinderen, met hun carrière. Opvallend is hoe vaak het huwelijk wordt besproken. “Het huwelijk is nog steeds de beste manier van leven,” zegt de Ierse schrijver Ryan, “althans, niemand heeft nog iets beters bedacht…” Droef stemmend is dat de ene helft van de mensen die hun huwelijk bespreekt, vastbesloten is om bij hun vrouw of man te blijven omdat het nu eenmaal de beste optie is, het beste voor de kinderen, het beste voor iedereen, ook al hebben de hartstocht en zelfs de liefde de relatie allang verlaten. De andere helft verdedigt juist de keuze om hun huwelijk op te breken omdat de hartstocht en de liefde de relatie allang hebben verlaten. Zelf is Faye gescheiden en inmiddels hertrouwd. Is zij wel weer gelukkig? Een van haar gesprekspartners vraagt het haar: “Wat ik niet begrijp […] is waarom je bent hertrouwd, terwijl je weet wat je weet. Je hebt het op schrift gesteld […] en dan gelden alle wetten.” Faye antwoord: “Ik hoopt het te kunnen winnen van die wetten […] door me er aan te houden. Mijn oudste zoon heeft het schilderij dat daar hangt eens nagetekend […] maar hij liet alle details weg en schetste alleen de contouren van de gestalten en de ruimtelijke relaties daartussen. Het interessante was, zei ik, dat het schilderij zonder die details en het betreffende verhaal een studie werd niet van moorddadigheid maar van de complexiteit van de liefde.”
En dat stemt dan weer hoopvol. Je kunt de verhalen in Kudos lezen als verdrietige verhalen van mensen die de lol in het leven kwijt zijn. Iedereen in het boek heeft wel een aantal kwesties, relaties met mensen, met familieleden, met partners, werkgevers, die niet lekker lopen, waar verdriet zit, waar miskenning zit, waar afgunst zit. Maar je kunt er ook de nodige hoop uit putten, als een bewijs van menselijke veerkracht, van mensen die er ondanks alles weer iets van weten te maken, hun weg vinden na een of meerdere crises. Kudos is daarom ook een boek over verzoening met je je eigen persoonlijke geschiedenis en het lot in eigen handen nemen. “Word wat je bent”, tekent Faye de woorden op van wiskundestudent Hermann, die hier Nietzsche citeert die weer Pindarus citeerde. En hiervoor past alleen bewondering. Of toch niet? ‘Kudos’ komt uit het Grieks en betekent ‘eerbewijzen’ en Cusk voegt daar aan toe “maar in de oorspronkelijke vorm stond het voor het bredere begrip erkenning of waardering en wees het ook op iets wat misschien ten onrechte door iemand anders wordt opgeëist.” En zo heeft alles in dit boek wel weer een dubbele lading. En alleen maar persoonlijk is het al helemaal niet. Elke gesprekspartner heeft ook wel wat te melden over onze samenleving, over de politiek, over onze cultuur en over onze manier van leven.
De mooie, Italiaanse tv-journalist die Faye komt interviewen zegt tegen Faye: “Waar ik me wel voor interesseer is macht […] en de macht van de schoonheid is een nuttig wapen dat vrouwen te vaak schamper afdoen of verkeerd gebruiken.” Zelf gebruikt ze het waar het moet. De eerdergenoemde Ryan, die ging sporten om gezonder te leven, zegt op een gegeven moment: “Het was vreemd, zei hij, dat de meeste mensen beter zorgen voor hun auto dan voor hun lichaam.” Paola, een schrijver op leeftijd vertelt ons: “Europa is stervende […] en omdat elk onderdeel tijdens het stervensproces wordt vervangen, wordt nep steeds moeilijker te onderscheiden van echt, wat we misschien pas beseffen als alles verdwenen is.”
En deze mag ik u tot slot als hoofdredacteur van een boekenblog niet onthouden. Aan het woord is de cynische uitgever van Faye die uitlegt dat niet alle literatuur ‘highbrow’ kan zijn en er ook veel rotzooi moet verschijnen en dat hij boekenliefhebbers maar wantrouwt: “… het zou heel goed kunnen dat dit respect voor boeken het residu was van hun vergeten worsteling met literaire teksten; tenminste als de psychoanalisten moeten geloven die beweren dat we onbewust de neiging hebben om pijnlijke ervaringen te herhalen. […] De explosieve groei van boekenclubs en leeskringen en website met een overvloed aan lezersrecensies was nog lang niet voorbij, want het vuur werd voortdurend aangewakkerd door een soort positief snobisme dat vooral zijn succesvolle auteurs volkomen begrepen.”
En zo vormt via alle persoonlijke ontboezemingen Kudos gaandeweg ook soms vrolijke en soms bijtende kritiek op onze cultuur. Kudos is een boek met vele lagen, dat regelmatig herlezen verdient. Een boek dat geen eenduidig antwoord biedt op de vragen van het leven en hoe het er met onze oude wereld voorstaat. En dat is juist zo verfrissend in een tijd dat sommige mensen claimen precies te weten hoe het moet.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
