Land versus water
[Recensie] Ons land wordt in deze Historische wateratlas NL de “grootste rivierdelta van West-Europa … tussen natuurgeweld en menselijk ingrijpen” genoemd. Het boek heeft een actueel getinte inleiding waarin de vraag naar voren komt of we wat de rol van het water betreft het beste kunnen ingrijpen of meebewegen met het water. Die vraag lijkt van onze tijd maar speelt al sinds het midden van de 18e eeuw.
Ons land dankt zijn welvaart voor een groot deel aan het water en zijn strategische ligging in Europa. Tegelijk heeft het water van de ons omringende zeeën en de rivieren die in ons land uitmonden en de talrijke vroegere meren ons altijd voor grote opgaven gesteld. Dat was de taak van de waterschappen waarvan er ooit maar liefst 2500 waren maar dit aantal is nu terug gebracht
Evenals in andere uitgaven in deze reeks – Historische streekatlas NL, Historische stadatlas, Historische atlas NL – zijn er vele fraaie historische kaarten die deze reeks zijn eigen karakter geven en het boek aangenaam maken om te lezen en te bekijken.\
Water door de eeuwen heen
In de historische terugblik komt naar voren dat Nederland miljoenen jaren geleden regelmatig onder water stond. De toen nog droge Noordzee met Doggerland en de Swifterbantcultuur in wat later de Zuiderzee zou zijn, komen naar voren. In het noorden worden terpen of wierden gebouwd en dat is aan de uitgang van veel plaatsnamen in Friesland en Groningen nog te horen. In de 9 tot 12e eeuw vindt ontginning van veen en zout plaats met bodemdaling als gevolg. Daarop moeten mensen inspelen door de aanleg van dijken en bemaling.
Door de Allerheiligenvloed van 1170 wordt het meer Almere groter en voortaan Zuiderzee genoemd. Er zijn meer grote overstromingen die vele slachtoffers eisen zoals de St. Maartensvloed in 1686 waarbij 1558 mensen omkomen en de kerstvloed van 1717 waarbij maar liefst 11.000 mensen verdrinken. De overstroming van 1916 rond de Zuiderzee wordt de – laatste – aanzet om de Afsluitdijk aan te leggen, die in 1932 wordt voltooid. De aanleg van de Marker Wadden is een laat antwoord op de verslechterde kwaliteit van het water die een gevolg is van de afsluiting van de voormalige Zuiderzee.
De Watersnoodramp van 1 februari 1953 staat dus in een lange geschiedenis van onze strijd tegen het water die we ook menigmaal verliezen. Het boek van Kees Slager De ramp vertelt daar alles over, zowel in de vorm van een chronologisch verslag als in thematische hoofdstukken. 29 januari 1953 presenteerde ir. Van Veen zijn nota ‘Afsluitingsplannen der tussenwateren’. Zijn pleidooi om ‘de studies in de bovenomschreven zin met spoed voort te zetten’ werden na 1 februari eindelijk begrepen én in praktische daden omgezet omdat iedereen nu door de trieste feiten overtuigd was van de bittere noodzaak. De Maeslantkering die in 1997 werd voltooid, is het sluitstuk van al deze waterbouwkundige Deltawerken met als resultaat 700 kilometer minder zeedijk.
Watermanagement
Recente dreigingen van doorbrekende rivierdijken hebben geleid tot het project ‘Ruimte voor de rivier’ dat bestaat uit 34 projecten om water te kunnen bergen.
Allerlei gebieden waar het water een bijzondere rol heeft gespeeld, komen afzonderlijk ter sprake. Ook verdronken land en verdwenen plaatsen als Reimerswaal krijgen aandacht. Het is opmerkelijk dat van 1600 tot 1800 maar liefst 600 km2 water tot land wordt gemaakt. De eerste droogmakerijen vinden al in het begin van de 16e eeuw plaats. De laatste grote polder is de Haarlemmermeer die in 1852 wordt drooggelegd. In 1859 wordt Schokland ontruimd omdat de situatie hier niet langer verantwoord is.
Onze waterbeheer komt ter sprake in sluizen – met interessante tekeningen – molens en het stoomgemaal dat eind 18e eeuw zijn intrede doet waardoor we met meer kracht water kunnen wegpompen. Opmerkelijk is dat koning Lodewijk Napoleon zeer actief bij het waterbeheer betrokken is en de slachtoffers van de watersnood van 1809 bezoekt.
Historische atlas NL is een boeiend boek dat duidelijk maakt dat ons bestaan door de eeuwen heen is getekend door onze vaak gespannen relatie met het alom aanwezige water.
Martin Berendse is directeur van de Openbare Bibliotheek Amsterdam en was eerder algemeen rijksarchivaris/directeur van het Nationaal Archief. Martin Brood was ook bij het Nationaal Archief werkzaam en was daarvoor rijksarchivaris in Drenthe en Groningen en docent ‘archival studies’ aan de universiteit van Leiden.
—
Voor het eerst gepublieerd op Bazarow
