"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

De Meester

Vrijdag, 10 april, 2015

Geschreven door: Jolien Janzing
Artikel door: Patrice van Trigt

Roman over Charlotte Brontë

[Groepsrecensie] Jolien Janzing (1964) is van geboorte een Nederlandse, maar is opgegroeid in België. Zij is journaliste voor Humo en andere Vlaamse en Nederlandse magazines. Ze is bij een groot publiek bekend om haar scherpe reportages en geeft literaire workshops.
Grammatica van een obsessie (2009) is haar debuutroman. Eerder schreef ze Je kind of je dromen (2004), een essaybundel over het moederschap. In 2013 kwam De Meester – de geheime liefde van Charlotte Brontë uit.
(bron; www.jolienjanzing.com & wikipedia)

Charlotte Brontë, een domineesdochter uit Yorkshire, Engeland, hunkert naar avontuur. Ze vat het idee op om samen met haar zus Emily talen te studeren in het buitenland. Het katholieke en mondaine Brussel, de hoofdstad van het piepjonge koninkrijk België, bezorgt hun een culturele schok. Het gerucht gaat zelfs dat de koning een minderjarige maîtresse heeft. In het pensionaat van madame Heger, te midden van rijke en verwende jongedames, proberen Charlotte en Emily zichzelf te blijven. Maar dan wordt Charlotte verliefd op de heer des huizes, Constantin Heger…

Chester; Het verhaal speelt zich grotendeels af in het negentiende-eeuwse Brussel. Charlotte en Emily Brontë, dochters van de weduwnaar dominee Patrick Brontë, verlaten huis en haard in Yorkshire, Engeland, om in het mondaine Brussel Frans te gaan studeren bij het Pensionnat Heger. De bruisende hoofdstad van het jonge Koninkrijk België vormt een wereld van verschil met de ruige leegte van hun geboorteplaats.

Antoinette; Het boek gaat over de zusjes Charlotte en Emily Brontë, beiden twintigers en wonende in Yorkshire waar hun vader dominee is. Hun moeder is al jong gestorven en gezamenlijk met hun zusje Anne en broer Branwell leven ze met hun tante Elizabeth en vader in de pastorie. Charlotte is avontuurlijk ingesteld en samen met Emily besluiten ze naar Brussel te gaan om daar te gaan studeren. Onder begeleiding van hun vader maken ze de overtocht naar het vaste land.

Boekenkrant

Ineke; De Meester vertelt het verhaal van Charlotte en Emily Brontë tijdens hun verblijf in het negentiende-eeuwse Brussel. De zussen studeren daar gedurende een klein jaar onder meer Franse literatuur in het pensionaat van madame Heger. De kennis die ze opdoen willen ze inbrengen in een op te richten privé school in Engeland. De afkomst van beide zussen – niet katholiek en weinig vermogend – maken het hen moeilijk om hun weg te vinden in het pensionaat en in de Belgische hoofdstad. Dat ze geen opvallende schoonheden zijn, helpt ook niet echt mee.

Meike; De Meester gaat over de tijd waarin Charlotte samen met haar zuster Emily in Brussel was, op een pensionaat, van 1842 tot 1844, om daar de fijne kneepjes van het lesgeven onder de knie te krijgen en meteen nog wat aan talenkennis te doen, waaronder Frans en Duits. Het plan van Charlotte en Emily is namelijk bij terugkeer in Engeland een privé-school te gaan beginnen.

Patrice; Het leven zoals ze kennen gaat voorgoed veranderen met hun ambitieuze plannen om in Brussel te gaan wonen en studeren. Niet wetende hoe het allemaal gaat lopen zetten de twee avontuurlijke dames de grote stap. Vooral voor Charlotte, die snakt naar vrijheid en ontdekken lijkt een droom in vervulling te gaan.

Antoinette; Als Charlotte en Emily aankomen in Brussel zijn ze verbaasd door de levendige en Katholieke stad en de grote verschillen met Yorkshire. Het leven gaat hier veel sneller en de kloof tussen rijk en arm valt hun hier alleen maar op.

Chester; Voor de avontuurlijke Charlotte lijkt Brussel een bevrijding, voor de introverte, nukkige Emily lijkt Brussel een dwangbuis. Charlotte laaft zich aan de diversiteit en zoekt de grenzen tussen etiquette en vrijpostigheid op, waarbij haar fantasie de grootste onruststoker is. Emily trekt zich terug en enkel haar beste en enige vriendin Louise de Bassompierre lijkt tot haar kern door te kunnen dringen. Het Katholieke België vormt een schril contrast met het conservatieve Engeland. Iets waar Charlotte naar verlangd heeft. Avontuur.

Antoinette; Al snel pakt Charlotte haar leven op waar Emily juist haar weg zoekt en haar ouderlijke huis mist. Het gezamenlijk wonen met de andere meiden in het pensionaat van de familie Heger maakt dat de verschillen alleen maar groter lijken. De dochters Brontë komende van het arme platteland in Engeland en de verwende rijke meiden uit België.

Meike; Het pensionaat wordt met vaste hand geleid door Madame Heger en haar echtgenoot Constantin Heger. Hij is de belangrijkste docent in het pensionaat. Uit brieven is later bekend geworden wat er in Brussel gebeurd moet zijn, hoe verliefd Charlotte werd op deze Constantin, zeer tegen de zin van Madame.

Ineke; Toch weet Charlotte de aandacht te trekken van Constantin Heger, de heer des huizes. Er ontwikkelt zich een heimelijke liefde tussen de twee.

Patrice; Charlotte verliest zichzelf compleet in de liefde en ook hij blijkt niet ongevoelig voor haar charmes te zijn. Totdat ze gezien worden en de vrouw van Constantin het nieuws van haar overspelige echtgenoot krijgt voorgeschoteld. Er ontstaat een situatie die onhoudbaar lijkt op langere termijn.

Chester; Het duurt niet lang of de fantasierijke Charlotte wordt hevig verliefd op haar meester Constantin Heger. De echtgenoot van Madame Claire Heger, de directrice van het pensionnaat. Constantin wakkert haar verlangen enkel aan door hierin mee te gaan. Een verhouding die niet kan zijn. Die niet mag zijn.

Antoinette; Als Charlotte ook nog gevoelens krijgt voor de heer des huizes, Constantin Heger, wat natuurlijk uit den boze is maar wederzijds blijkt, volgt er een prachtig verhaal die alleen maar respect toont naar de mensen die geleefd hebben in deze periode.

Antoinette; Als Charlotte en Constantin gezien worden door een jaloerse leerling doet Claire Heger, de directrice en echtgenote van Constantin, er alles aan om Charlotte te dwarsbomen.

Ineke; Als Charlotte en Emily, die al hun moeder en twee zussen hebben verloren, bericht krijgen dat hun tante ernstig ziek is, keren ze vroegtijdig naar Engeland terug. Emily blijft in Engeland maar Charlotte, door liefde gedreven, vertrekt opnieuw naar Brussel.

Antoinette; Nadat de zusjes Brontë terug moeten naar Engeland omdat hun tante is overleden wil Charlotte terug naar haar leven in Brussel. Ze besluit alleen terug te gaan omdat Emily in Engeland wil blijven.

Meike; Eenmaal weer terug in Engeland blijft Charlotte nog enige tijd doorgaan met het schrijven van smachtende brieven aan Constantin.

Patrice; De zusjes zijn alleen, ze hebben niemand meer behalve elkaar. Wanneer ook daar verandering in lijkt te komen staan ze er alleen voor. Zijn ze sterk en standvastig genoeg om zichzelf staande te houden? Het enige wat ze willen, liefde, lijkt niet voor hun bestemd.

Chester; De Meester beschrijft een bepalende fase uit het leven van twee belangrijke schrijfsters uit de Engelse geschiedenis, de gezusters Brontë, waarbij de focus ligt op Charlotte.

Antoinette; Naast het verhaal van de zusjes Brontë wordt het leven verweven van koning Leopold 1 en Arcadie Claret, dochter van de majoor van het Belgisch leger verweven in het boek. Leopold blijkt een oogje op haar te hebben maar is getrouwd met de fragiele Louise-Marie. Henriëtte, de moeder van Arcadie, doet er alles aan om de relatie tot stand te brengen.

Ineke; Ook bij andere personages in De Meester speelt de liefde een rol. Of is het lust, zoals in het geval van Leopold, de koning van België en zijn minderjarige maîtresse Arcadie? Intussen speelt de dood een macaber spel. Ziektes als cholera en tuberculose slaan genadeloos toe en eisen vele slachtoffers.

Chester; Jolien Janzing heeft met het schrijven van De Meester gekozen voor een bijzondere stijl. Door je als lezer regelmatig direct aan te spreken, word je op een heel natuurlijke wijze in het verhaal meegenomen. Ze pakt als het ware je hand en loopt samen met je achter de hoofdpersonen aan, waarbij ze zacht fluisterend in je oor de hoofdlijnen voor je schetst, zodat vooral het verhaal zijn verloop kan blijven vinden. Een zeer prettige leeservaring die uitstekend past bij het gekozen tijdsvak waarbinnen het verhaal zich afspeelt.

Ineke; Jolien Janzing heeft in De Meester gekozen voor een alwetende verteller, die zich regelmatig richt tot de lezer, zoals Charlotte Brontë dat in haar werk ook heeft gedaan. In bloemrijke taal introduceert deze verteller nieuwe personages en een tweede verhaallijn, maakt zij (aannemend dat het Jolien is die mij bij de hand neemt) sprongetjes in de tijd en loopt zij vooruit op toekomstige ontwikkelingen. De alwetende verteller is typerend voor literatuur uit de negentiende eeuw en in het geval van De Meester een goede keuze. Als lezer weet je al na een paar bladzijden genoeg over de personages in het boek, hun achtergrond en wat er in hun leven speelt, om hen voor je te zien en met hen mee te leven.

Patrice; De schrijfstijl is dusdanig dat je onderdeel wordt van het verhaal. Jij wordt aangesproken, jij wordt meegenomen. De ene lezer zal dat als prettig ervaren omdat het persoonlijk aanspreekt, de andere lezer zal dit tegenstaan. Zo nu en dan overheerst het gevoel dat het afbreuk doet aan het inhoudelijke verhaal. Het is wel een keer iets heel anders, dat is dan weer wel positief.

Meike; In de verteltrant van Jolien Janzing wordt de lezer rechtstreeks aangesproken, wat zo nu en dan wat mij betreft toch wat afbreuk doet aan het verhaal.

Ineke; De verteller heeft in De Meester ook in literair opzicht een meerwaarde. Waar gebeurtenissen op zich (on)belangrijke feiten zijn, insinueert zij meer, brengt zij humor in het verhaal, daagt ze me uit na te denken of te genieten van zinnen als: ‘Het maakt het bewustzijn zo flinterdun dat het heden mistig wordt.’, ‘… staat daar verkrampt, als een marionet waarvan de draden verstrikt zijn geraakt.’ en ‘Maar zo nu en dan duwde de dood haar hardhandig in een hoek en dwong haar hem in het gezicht te zien.’

Chester; Met 267 pagina’s is het een redelijk korte roman waarmee Jolien op luchtige wijze een episode in het leven van de gezusters Brontë beschrijft. Hun verblijf in Brussel. Het is alsof je midden in een film valt die dusdanig boeit dat je blijft zitten om hem af te kijken, ook al heb je het begin gemist.

Meike; Deze passionele verliefdheid is erg goed beschreven door de auteur van De Meester. Of deze liefde echt geconsumeerd werd, is me niet helemaal duidelijk geworden en eigenlijk vind ik dat ook niet zo belangrijk. Een andere verhaallijn in het boek is de liefdesgeschiedenis tussen koning Leopold I en zijn maîtresse, de minderjarige Arcadia Claret. Omdat beide verhalen zich in dezelfde tijd afspelen, geeft deze extra verhaallijn een nog beter beeld van die periode in Brussel.

Ineke; Ik kan me voorstellen dat Jolien Janzing bij het schrijven van De Meester voor een dilemma stond. Feit is dat Charlotte Brontë in de negentiende eeuw in Brussel verliefd was op Constantin Heger, maar veel details over die liefde zijn niet bekend. Omdat de schrijfster geen fictieve figuur is, moest Jolien Janzing dit verhaal invullen in de geest van Charlotte en overeenkomstig haar persoonlijkheid. Ik vind dat Jolien dat uiterst respectvol heeft gedaan en niet in de val is getrapt van overdreven sentiment.

Antoinette; De beleving van zowel Charlotte als Arcadie in relatie is realistisch beschreven en geeft goed de verschillen weer in de klasse waar men destijds mee te maken had.

Patrice; Het leven van die tijd wordt goed overgebracht, alsof de auteur een kijkje heeft kunnen nemen in die periode om ze vervolgens een op een te vertalen in dit verhaal. Daardoor wordt het geheel zeer geloofwaardig en realistisch en dringt het bij de lezer binnen. Toch mist wat extra verdieping, er had meer in de verhaallijn gezeten ware het niet dat er erg weinig bekend is over Charlotte en haar leven. Misschien dat dat heeft meegespeeld? Daardoor was er zo nu en dan de indruk dat er informatie ontbrak. Dat in achting nemende is het een uitermate geslaagd verhaal geworden.

Ineke; Haar keuze voor deze geloofwaardige weergave heeft echter ook een keerzijde. De liefdesaffaire zoals die in De Meester wordt beschreven, is m.i. op zich niet spraakmakend genoeg om een roman te ‘dragen’. Kan het zijn dat de schrijfster daarom heeft gekozen voor een alwetende en het verhaal naar een hoger niveau tillende verteller, het introduceren van een tot de verbeelding sprekende, tweede verhaallijn (Koning Leopold en zijn maîtresse) en het introduceren van tal van kleurrijke personages? Mocht dit zo zijn, dan is Jolien zeker in haar opzet geslaagd, al gaat de verbreding enigszins, maar niet storend, ten koste van de verdieping.

Meike; Mooie beschrijvingen van het leven in die tijd, de ruisende tafzijden rokken van de dames, de gaslantaarns, de groenige water dat door de grachten stroomt, de ratelende koetsjes. Het laat de tijd in Brussel echt leven voor de lezer, een prachtig sfeerbeeld wat het hele verhaal nog meer tot zijn recht doet komen. De Meester is geschreven in een mooie, bloemrijke schrijfstijl, die helemaal hoort bij die tijd en de hele geschiedenis nog meer doet leven.

Chester; Ook al lijkt de cover te beloven dat de ‘geheime liefde’ van Charlotte de rode draad vormt van het verhaal, komen alle verhaallijnen over als losse draadjes. Heel boeiende draadjes die elk afzonderlijk de moeite waard zijn, maar de cohesie lijkt naar mijn mening te ontbreken.

Chester; Het constante aspect is de sterke uitwerking van het karakter Charlotte. Haar rijke fantasiewereld die haar hunkering naar avontuur en vrijheid zo aanwakkert en tegelijkertijd zo gevangen houdt, wordt op sublieme wijze beschreven, waardoor één van de grootste Engelse schrijfsters goed tot leven komt. De rest van de elementen: haar ‘verhouding’ met Constantin, haar labyrintische gevoelens voor Emile, de nukkigheid van Emily, de relatie tussen Leopold en Arcadie, alsook de beweegredenen van de moeder van Arcadie, Henriette Claret; het lijken allemaal losse stukjes geschiedenis die louter ter duiding van de tijdsgeest dienen, maar die verder samenhang ontberen.

Meike; Ik vind het een prachtig boek. Als ik dan toch een minpuntje zou willen noemen, dan had er wat mij betreft veel meer geschreven mogen worden over het leven van Charlotte Bronte, niet alleen maar over de Brusselse periode. Maar dat is dan ook het enige.

Chester; Maar elk ‘zijspoor’ heeft zijn charme en de beeldende, vrije schrijfstijl van Jolien is alsof je met een gids door een bruisend Brussel aan het dwalen bent waarbij je toevallig in aanraking komt met de verschillende hoofdpersonen als ware het historische herkenningspunten. Elk de moeite waard om er even bij stil te blijven staan en de achtergrond ervan aan te horen. De liefde voor Constantin die bij Charlotte steeds heviger wordt, lijkt veel weg te hebben van een kalverliefde. Een blinde devotie van een leerlinge voor haar meester. Een leerlinge die, ontsnapt aan het puriteinse, verstikkende Engeland, op zoek is naar zichzelf en daarbij innerlijk gedreven wordt door de gierende hormonen die nu eenmaal bij de leeftijd horen. Gierende hormonen die Constantin overigens (als leraar bij het pensionnaat met enkel jonge dames het menselijke equivalent van een kat op het spek) niet vreemd zijn. Voor de intellectuele Charlotte, met haar oneindige fantasie, vormt de wijze Constantin (haar meester, zoals ze hem in alle aspecten ziet) de ruwe belichaming van
haar hunkering naar vrijheid en avontuur. Ze wil zich ontworstelen aan haar verstikkende achtergrond en waar ze eerst enkel terug kon vallen op haar gedachtenwereld, kan ze nu, met de aandacht van Constantin, haar fantasie meer materialiseren. Met haar levendige verbeelding droomt ze zich een wereld waarin het geluk zich rondom haar centreert, daarbij met de genadeloosheid van een ware schrijfster elk obstakel schrappend (zoals de vrouw van Constantin) in gedachten. Ze verzint scenario’s tot geluk, ze hunkert, ze hoopt en realiseert zich uiteindelijk dat de maakbaarheid van het universum enkel in haar pen zit.

Patrice; De sfeer is duidelijk voelbaar. Brussel komt tot leven en daarmee het boek. Je waant je als lezer een onderdeel in het verhaal. Janzing weet dit erg goed neer te zetten en dat doet het verhaal eer aan.

Mieke; En ik geef het boek, hoewel ik het jammer vind dat alleen de Brusselse periode erin beschreven staat, toch 4 sterren. Dit vanwege de mooie schrijfstijl en het leesplezier.

Ineke; Ik was benieuwd naar De Meester, temeer daar ik Jane Eyre van Charlotte Brontë en Wuthering Heights van haar zus Emily heb gelezen en meer wilde weten over deze episode uit het privéleven van de zussen. Ik werd niet teleurgesteld. Jolien Janzing schetst uiterst beeldend een realistisch tijdbeeld van het negentiende-eeuwse Brussel, met hoofdrollen voor Charlotte en Emily Brontë. Omdat ik iets meer had verwacht van de liefdesgeschiedenis op zich, waardeer ik dit boek met vier van de vijf sterren.

Chester; De Meester is een luchtige en interessante roman. De beschrijving van Brussel, als achtergrond van het verhaal, is gedetailleerd en laat de stad tot leven komen in verbeelding. De karakters zijn goed uitgewerkt, waarbij het karakter van Charlotte met veel overtuiging wordt neergezet. De schrijfstijl is erg sterk. Apart, maar zeer verfrissend. Zoals gezegd een luchtige omschrijving van een episode uit het leven van de Brontë’s. Een stukje historie in een hapklaar format. Een goed, bondig verhaal. Ik geef ‘De Meester’ 3,5 ster.

Antoinette; Jolien Janzing heeft mij zeer verrast met haar boek die zij zou gedetailleerd heeft beschreven dat ik alleen maar diep respect kan hebben voor haar schrijf en denkwijze. Ik had, als ik het boek niet gewonnen had, deze hoogstwaarschijnlijk niet gelezen. De reden, omdat ik weinig met geschiedenis heb. Ik vind dat De Meester veel meer aandacht mag krijgen omdat deze absoluut behoort tot een van de betere boeken, ongeacht het genre. Het boek krijgt van mij 5 sterren. Dik verdiend!

Patrice; Een bijzondere vertelling die allesbehalve oudbollig is gezien de periode waarin het verhaal zich afspeelt. Een mooi verhaal in uiterst prettig taalgebruik en mooie zinnen. Jolien Janzing heeft met deze roman een prachtig stuk neergezet dat door velen zeer gewaardeerd zal worden. 

Eerder verschenen op Perfecte Buren.

Boeken van deze Auteur: