"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Lessen

Vrijdag, 9 juni, 2023

Geschreven door: Ian McEwan
Artikel door: Jasmien Maes

Een pittige en boeiende roman

[Recensie] Het leven van het hoofdpersonage, Roland Baines, wordt getekend door twee vrouwen. Roland is 11 jaar als zijn pianolerares, Miriam Cornell, interesse in hem toont en hem naar zich toetrekt. De jonge Roland raakt verwikkeld in een pittige affaire met zijn dominante juf. Als hij 35 jaar is, verdwijnt zijn vrouw, Alissa, met de noorderzon. Ze laat hem en hun babyzoontje, Lawrence, verweesd achter. Ze wil carrière maken als schrijfster maar haar echtgenoot en het ‘mama zijn’ staan haar literaire ambities in de weg. Ze vertrekt plots en laat niks meer van zich horen.

Traumatische relaties
Toch is Lessen meer dan alleen een psychologische roman waarin de traumatische relaties van Roland belicht worden. De auteur neemt je ondertussen mee op een reis door de geschiedenis van de afgelopen eeuw. Hij laat je historische gebeurtenissen zoals de val van de Berlijnse muur en Tsjernobyl van dichtbij beleven door de ogen van Roland. Van jongs af aan is Roland geïnteresseerd in wat er zich afspeelt in de volwassen wereld rondom hem. Als hij op kostschool zit is de Cubacrisis en de atoomdreiging het gespreksonderwerp in de jongensslaapzaal. Ook later is Roland een man van de wereld. Hij bediscussieert politieke en sociale thema’s met vrienden en familie.

Zo volgt bijvoorbeeld een volledige uiteenzetting over het beleid van Margaret Thatcher. Via herinneringen aan zijn vader en dagboeken van de moeder van Alissa wordt ook de Tweede Wereldoorlog besproken en de impact daarvan op het hedendaagse Duitsland en Groot-Brittannië. Roland is al een oudere man als hij geconfronteerd wordt met de corona pandemie.

Twee stijlen
Lessen is een kruising tussen een psychologische en een historische roman. Het hadden perfect twee afzonderlijke boeken kunnen zijn. Desalniettemin zijn beide stijlen perfect in balans en mooi verweven tot één geheel. De eerste honderd pagina’s zijn minder fijn om te lezen. Er mist wat spanning, een zekere motiverende factor, om naar de volgende pagina te willen gaan. Toch was het interessant genoeg om verder te lezen. Het menselijke verhaal is het interessanter dan de historische uiteenzettingen.

Boekenkrant

De cover van het boek is prachtig. De hippe feloranje en roze kleuren vallen op en nodigen uit. Het jongetje aan de piano, de kleine Roland, weerspiegelt de meest relevante periode uit zijn leven.

De titel is eveneens goed gekozen. Het is een verwijzing naar de les die elke vrouw Roland leert. Als kind is het Miriam die hem pianoles geeft. Daarna is het Alissa die hem dwingt om te leren overleven toen ze hem alleen achterliet met hun zoontje. Later in het boek is er nog Daphne, een vriendin die uiteindelijk zijn nieuwe vrouw wordt. Zij geeft hem les in doodgaan.

Mijmeringen
De oudere Roland blikt steeds vaker terug op zijn leven. Hij mijmert bij momenten. Hij omschrijft het leven als een aaneenschakeling van gebeurtenissen en beslissingen. Dat is een belangrijk gegeven in het boek. Het is soms pijnlijk om te lezen hoe traumatische ervaringen uit het verleden het heden sturen en tekenen. Dat geldt niet alleen voor mensen maar ook voor de wereld. Toch prefereerde ik ook hier het humane effect boven het geschiedkundige.

De schrijver maakt via de personages eveneens duidelijk dat je niet alles kan hebben in het leven. Iedereen moet op een gegeven moment keuzes maken en kiezen is verliezen. De ene doet dat actief terwijl de ander dat pas doet als het moet.

Dat wordt heel authentiek gebracht. Alissa kiest ervoor om alles achter zich te laten en een nieuw leven te starten met enkel haar carrière voor ogen. Roland is eerder passief. Hij denkt vooral na over zijn groot talent en de gemiste kans om een wereldberoemde pianist te worden. Toch onderneemt hij niets en berust in de situatie. Hij neemt genoegen met een baantje als pianist tijdens de lunch van een doorsnee hotel. Hij is blij dat hij erin geslaagd is om zijn zoon alleen op te voeden.

Confrontaties
De latere confrontaties tussen Roland en zijn vrouwen zijn fascinerend. Op een bepaald moment besluit hij om Miriam op te zoeken en in dialoog te gaan. Hij wil antwoorden. Hun gesprek werkt niet alleen verhelderend, maar zorgt ook voor een zekere gemoedsrust. Pas vele jaren daarna beseft hij dat de tijd dringt om ook het een en ander uit te klaren met Alissa. Ze kan dan intussen wel een wereldberoemde, briljante schrijfster zijn, hij raakt steeds meer verbitterd omdat ze alle contact met hun zoon weigert. Hun verbale duel brengt niet dezelfde voldoening als dat met Miriam. Beide aanvaringen zijn knap uitgewerkt.

Lessen is een aanrader van formaat. Het omvat een heftig levensverhaal in een rijke historische context. Het is een veelomvattende roman waarin Ian McEwan met een nuchtere en ruime kijk de wereld weergeeft door de ogen van een kind dat opgroeit tot een getraumatiseerde volwassen man. Het telt bijna 600 pagina’s en ook al leest het vlot, de besproken materie is vrij intens.

Eerder verschenen op Boekensite Gent

Boeken van deze Auteur:

Amsterdam

Solar

Aan Checil Beach

Notendop