"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Leven met de goden

Woensdag, 22 augustus, 2018

Geschreven door: Inger N.I. Kuin
Artikel door: Helene Timmers

Oudheid geloofde in rituelen

Niet de geloofsinhoud maar het ritueel stond in de religie van de oudheid centraal. Tussen het hedendaagse besef van religie en god en dat van de Grieken en Romeinen bestaan aanzienlijke verschillen.

[Recensie] Historica Inger Kuin stelt in de inleiding van haar boek Leven met de goden. Religie in de oudheid een provocerende vraag: Was er wel religie in de oudheid? Het antwoord op de vraag laat zich natuurlijk raden, maar het is wel interessant om er bij stil te staan hoe ‘anders’ religie in de oudheid beleefd werd dan nu. Tegenwoordig vinden we het heel belangrijk dat iemand ‘het juiste’ gelooft. In de oudheid daarentegen was het juist heel belangrijk om de correcte rituele handelingen te verrichten. Voor degenen die denken dat het juiste geloof in de oudheid niet belangrijk was, omdat het geloof in goden destijds vanzelfsprekend was, heeft historica Inger Kuin een hoofdstuk toegevoegd over twijfelaars, critici en ongelovigen. Ook 2.000 jaar geleden deden zij van zich spreken.

De scheiding tussen kerk en staat daarentegen is wel een moderne uitvinding. In de oudheid werd de relatie met de goden niet als een apart onderdeel van het leven gezien, maar was deze volledig ingebed in het leven en de cultuur. Het is wonderlijk hoe lastig het blijkt om een definitie van religie te geven die recht doet aan de oude Grieken en Romeinen, maar ook aan onze beleving van religie. Hoe komt het dat we intuïtief beide als religie ervaren, hoewel ze zo verschillend zijn?

Leven met de goden biedt een thematische introductie op het onderwerp religie in de oudheid. In acht hoofdstukken voert Kuin de lezer langs acht verschillende aspecten van religie. Overal goden, heet het tweede hoofdstuk waarin Kuin de stamboom van de klassieke goden schetst en een bonte stoet aan goden langs paradeert. Zoals eerder religie, blijkt ook god een moeilijk te definiëren concept. Ruimdenkend waren de mensen in de oudheid wel: in het overzicht van Atheense goden is ook de ‘god van de vreemdelingen’ opgenomen. Kom daar nu nog maar eens om!

Boekenkrant

Het volgende hoofdstuk gaat over het ‘doen’ van religie. Kuin schetst een beeld van rituelen en festivals, waarin de (dieren)offers een prominente plaats innemen. Naast het grote overzicht ruimt ze plaats in voor enkele bijzondere rituelen, zoals het lachritueel: een ritueel waar mensen elkaar uitscholden en belachelijk maakt om elkaar aan het lachen te krijgen.
Daarna ruimt ze dan toch plaats in voor het denken, dat bij ons zo’n grote rol speelt. Hadden de oude Grieken en Romeinen een heilig boekwerk, zoals onze Bijbel of Koran? Nee, ook al hadden bijvoorbeeld de Odyssee en de Ilias zonder twijfel veel invloed op het beeld dat men had van goden en helden, over ethische regels of tien geboden zwegen zij in alle talen.

Religie was in de oudheid niet gestoeld op één enkele theorie die door alle gelovigen onderschreven diende te worden. Er was in plaats daarvan een levendige competitie tussen verschillende ideeën en theorieën over de goden. Feitelijk is er ook in onze tijd natuurlijk geen sprake van één enkele theorie. Ook nu strijden gelovigen met elkaar over de juiste invulling. Misschien is het verschil met de oudheid, dat destijds ideeën naast elkaar konden bestaan, waar mensen nu geneigd zijn te denken dat de eigen theologie de enig juiste is.

Tussen de regels door heeft Kuin over hedendaags geloof en moderne theologie ook het een en ander te melden. Door het klassiek gedachtegoed naast hedendaagse ideeën te zetten, krijg je wel scherper oog voor de eigenaardigheden van onze huidige tijd.

Eerder verschenen in Volzin