"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Leven met onze doden

Dinsdag, 28 juni, 2022

Geschreven door: Delphine Horvilleur
Artikel door: Evert van der Veen

Een rabbijn over onze eindigheid

[Recensie] “Het vinden van de juiste woorden en gebaren vormt het wezen van mijn werk”: zo duidt Horvilleur haar werkzaamheden als rabbijn. Vanuit de Joodse traditie spelen verhalen een belangrijke rol in haar leven en dat komt ook in dit boek “Leven met onze doden” ook naar voren. Zij wil graag ruimte geven aan mensen met hun levensverhalen en vertelt over ontmoetingen, doorspekt met een vleugje Joodse traditie zodat we in dit boek ook een beetje kennismaken met de Joodse cultuur en de Hebreeuwse bijbel want regelmatig refereert Horvilleur aan bijbelse personen.

Zij is betrokken bij mensen in hun kwetsbare bestaan en ziet een duidelijk rol voor haar werk als rabbijn: “het begeleiden van rouwenden, niet om hen iets te leren wat ze al weten, maar om te vertalen wat ze jou hebben verteld, zodat zij het op hun beurt kunnen horen” (p. 80). Ik denk dat iedereen die mensen rond een afscheid begeleidt, dit herkent. Luisteren naar verhalen van mensen, herinneringen optekenen en je zo een beeld van de overledene vormen en wat deze voor nabestaanden betekende en zal blijven betekenen. De vaak losse draden komen dan samen in een geordend verhaal waarin een samenhangend plaatje van de overledene wordt geschetst. Zo’n schets helpt en troost, brengt alles van die ene mens bij elkaar in een dieper verband van zingeving waarin de bijbel vaak ook een rol kan en mag spelen.

Tegelijk is Horvilleur in al die verhalen op zoek naar de zin van ons menselijk bestaan. Dat geeft haar boek een beschouwende inslag. Opmerkelijk is wat zij naar voren brengt over een ouder die een kind verliest. Onze taal heeft daar geen specifiek woord voor; wij kennen wel woorden als weduwe, weduwnaar en wees. In het Hebreeuws is er wél een woord voor een ouder die een kind verliest (sjakoel). Het duidt op een wijnstok waarvan de druiven zijn geplukt. Een treffend beeld!

Horvilleur is terughoudend over het leven na de dood: “De Joden stellen dat ze niet weten wat er is na de dood. Maar ze zouden het ook anders kunnen formuleren: na onze dood is er wat we niet weten” (p. 181).

Heaven

Mooi zijn haar persoonlijke herinneringen aan haar opa. Als kind was Delphine al gefascineerd door de dood en zij heeft respect voor deze onverbiddelijke grens. Dat wil zij ook graag met mensen delen. De huidige neiging om een afscheidsceremonie tot in detail te organiseren, lijkt mooi en doordacht maar heeft toch niet haar instemming: “Het willen organiseren van de dood zegt eerst en vooral iets over de weigering de dood te accepteren” (p. 152). Dat kán misschien wel eens zo zijn maar in het algemeen vraag ik mij af of dit werkelijk zo is. Ik ben wel blij wanneer mensen duidelijke wensen hebben met betrekking tot het afscheid en daar goed over hebben nagedacht. Zij zijn er dan openlijk mee bezig geweest en vinden een zorgvuldige vormgeving van het afscheid belangrijk. Dat duidt m.i. juist op een open verhouding tot de dood.

Bijzonder is dat Horvilleur crematies afwijst vanuit respect voor het lichaam. Een mooie gedachte. Zou de Holocaust daar ook nog een rol in spelen? vraag ik mij af.

Delphine Horvilleur is als rabbijn werkzaam in Parijs en lid van vrijzinnige Mouvement juif libéral de France. Haar boek “Leven met onze doden” won Prix Babelio 2021.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow