"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Links vs rechts

Dinsdag, 18 oktober, 2022

Geschreven door: Alain van Hiel
Artikel door: Marnix Verplancke

De relatie tussen politiek en psychologie

Zeg me voor wie je stemt en ik weet meteen welke persoonlijkheid je hebt. Dat dachten we lang, maar het is ingewikkelder dan dat toont Alain Van Hiel.

[Recensie] Drie jaar geleden kopte een Vlaamse krant: “Wie minder empathisch is, denkt vaker rechts.” Het artikel waarboven de kop stond ging terug op onderzoek van de Gentse hoogleraar Sociale en Politieke Psychologie Alain Van Hiel en een paar collega’s. Alleen hadden ze het wel wat genuanceerder gezegd dan dat natuurlijk, iets wat Van Hiel in Links vs rechts wil rechtzetten. De centrale vraag van het boek is of politieke voorkeuren een psychologische achtergrond hebben. Ben ik bijvoorbeeld rechts omdat ik indertijd mijn oedipuscomplex niet goed verwerkt heb en daardoor als een bange blanke man door het volwassen leven ga?

Adorno
Dat is – en nu trekken we het al evenzeer op flessen als dat krantenartikel van drie jaar geleden – wat hét handboek van de politieke psychologie beweert, The Authoritarian Personality (1950), goed voor een kleine duizend bladzijden geschreven door Theodor Adorno, Else Frenkel-Brunswik, Daniel Levinson en Nevitt Sanford. Omdat ieder boek het kind van zijn tijd is, houdt Van Hiel dit basiswerk tegen het hedendaagse licht. En wat blijkt? Dat waar de naoorlogse psychologen vooral op zoek gingen naar kwalijke trekken van extreemrechts, die vandaag net zo goed voor extreemlinks blijken te gelden, denk bijvoorbeeld maar aan de cancelculture die er ronduit voor uitkomt dat ze bepaalde academici monddood en werkloos wil maken. In feite zijn we allemaal potentiële extremisten en daar kunnen we ons maar beter bewust van zijn.

Ongebreidelde egoïsten
Alain Van Hiel is een van die zalige en zeldzame academici die erin slagen om voor een groot publiek te schrijven zonder in te boeten op intellectuele diepgang. Op basis van de meer dan honderd wetenschappelijke artikels die hij de voorbije jaren publiceerde, schreef hij zijn boek dat menig heilig huisje omver trapt. Wanneer hij het over het onderzoek naar de rechtse persoonlijkheid heeft maakt hij bijvoorbeeld een onderscheid tussen autoritarisme en sociale dominantie-oriëntatie. Allebei worden rechts genoemd, maar het zijn twee heel verschillende fenomenen. De eersten vinden traditie belangrijk en willen dat mensen zich voegen naar de gebruiken binnen de bestaande maatschappij, wat beleefdheid en zelfdiscipline impliceert. De anderen zijn ongebreidelde egoïsten die geloven in het recht van de sterkste en er ook van overtuigd zijn dat ze de bovenhand moeten en zullen halen in de botsing der beschavingen. Je kunt maar beter tegen de eerste dan tegen de tweede aanlopen, besluit Van Hiel.

Pf

Af en toe lijkt hij niet te kunnen weerstaan aan de stereotyperingen van links en rechts die hij zo verfoeit, zoals wanneer hij het heeft over het ‘shoppen’ van extreemrechts en -links bij elkaar. Rechts gaat dan opeens inzitten met de sociale onderklasse en links met de kleine winkelier, schrijft hij, alsof dat alleen maar electorale strategie zou zijn en geen oprechte politiek. Maar dat is slecht een kleine opmerking bij dit boek dat aantoont dat ideologieën geen bedwelmende opium voor het volk zijn, maar eerder agressie opwekkende cocaïne.

Eerder verschenen in Knack