Lucht is vluchtig als bloesem in de wind
‘De wind stak op. De bloesems vormden een uitgerekte witte wolk boven de rijstvelden en de vallei en trokken de toekomst en het verleden met een eenparig versnelde beweging naar de onvoltooid tegenwoordige tijd.’
Lucht. Bloesem had de sfeer ook kunnen vatten, van een laatste Japanse lente, na de bom op Nagasaki, maar vóór de Olympische Spelen in Tokio. Kudo Yamamoto, onze hoofdpersoon, had de verklaring van overgave van de Japanse keizer verkeerd vertaald voor de Amerikaanse diensten en was daarmee medeverantwoordelijk voor de bom. Na in een kist de Verenigde Staten ontvlucht te hebben, had hij achttienhonderd westerse boeken gelezen, en nu was hij vastbesloten de gehele kosmos in zeventien lettergrepen te vatten. Kudo Yamamoto’s geschiedenis mengt zich moeiteloos met de mythen van zijn samoeraivoorvaderen, zijn liefdes, de opmerkingen van de visser bij het bos, de wodka, de postbode en de opzichter van de houtzagerij. Als luchtstromen die bloesem dragen, zou je kunnen zeggen.
En soms zijn de luchtstromen niet van elkaar te onderscheiden, blijkt een verwijswoord toch naar een ander personage te verwijzen, lopen verleden en toekomst iets te makkelijk door elkaar. Dat speelt de lezer vooral de eerste pagina’s parten: Koubaa introduceert de personages bij de namen vaak pas een hoofdstuk later, en het mythologisch karakter van de geschiedenissen maakt meer mogelijk dan je in eerste instantie verwacht: alternatieve scenario’s die niet minder (on)werkelijk lijken, gebeurtenissen die het bestaan van natuurwetten lijken te ontkennen. Als de eerste verwarring echter achter de rug is, blijkt Lucht vooral een mooi, on-Westers boekje dat je midden in zo’n gedroomd Japans bestaan zet. Een rustig, wat warrig escapisme. Het heeft maar één serieus manco: het is wel wat licht.
‘“Kudo Yamamoto,” zei de visser zonder zijn hengel uit het oog te verliezen, “ideaal weertje om te vliegeren.”
“Waarom vis je dan, Fujiwara Basho?”
“Omdat er te veel bloesems in de lucht hangen, Kudo Yamamoto.”
“Hoezo?”
“Als ik mijn net in de lucht hou, vang ik er honderd.”
“Maar er zitten gaten in je net.”
“Dat weten de bloesems niet.”
“Er staat geschreven: geen bloesems plukken, Fujiwara Basho!”
“De wind kan niet lezen, Kudo Yamamoto.”’
De haiku-dichter die de kosmos vatten wil en weet dat hij niet lang meer te leven heeft, wordt beheerst door zijn zorg voor de zeventien boekenplanken die af moeten zijn als een fotografe uit de VS hem komt fotograferen. Hij loopt – bij gebrek aan zijn fiets, waarvan de band steeds lek rijdt – heen en weer naar de houtzagerij, keuvelt wat met de postbode en de visser, drinkt wodka, vrijt. En ook letterlijk wordt de dichter lichter: zonder zijn verzwaarde schoenen zweeft hij rond in zijn bibliotheek in wording. Overal is lucht, Kudo Yamamoto wordt het ook.
Dat ergert met name omdat Koubaa wel suggereert diepzinnig te zijn, maar weinig zegt. De bom op Nagasaki, de vliegtuigen op Pearl Harbor, de dood van zijn vader in de VS (‘Meer lucht’ waren zijn laatste woorden geweest), zijn geliefdes in ademnood, de ernst is wel aanwezig. Maar veel meer ademt Lucht een sfeer van exotisme, van het typisch gebrek aan logica en de (schijnbare?) oppervlakkigheid van de haiku en de oosterse mythologie. Veel meer is dit boekje een prettig lichtgewicht, dat zich niet laat vangen door netten van theorie, maar daardoor niet beklijft. Veel meer is Lucht licht.
