"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Lutherse preken bij het Oude Testament

Zondag, 9 december, 2018

Geschreven door: Eberhard Jüngel
Artikel door: Wolter Huttinga

Worstelen met God

De schrijver

[Recensie] Eberhard Jüngel is één van de grootste Duitse theologen na Karl Barth. Bij een groot publiek is hij echter vrijwel onbekend. Misschien is Jüngel vooral wel een theologen-theoloog. Diepe, spitsvondige openbaringstheologie in de Lutherse traditie, gericht op Gods genade en het kruis van Christus, gecombineerd met twintigste-eeuwse filosofisch-hermeneutische beschouwingen: het is protestantisme voor fijnproevers.

Daarnaast heeft Jüngel veel waardering gekregen voor zijn preken. Willem Maarten Dekker, Protestants predikant te Waddinxveen, is liefhebber en kenner van Jüngels oeuvre. Hij vertaalde enkele van diens preken in het Nederlands en voorzag ze van een inleiding.

Thematiek

Kookboeken Nieuws

Het boek bevat twaalf preken. Daarnaast vertaalde Dekker een beschouwing van Jüngel over het preekproces. Dekker koos, boeiend genoeg, voor oudtestamentische preken van de oude meester. Terwijl dat Oude Testament altijd een beetje een ondergeschoven kindje is geweest in de Lutherse traditie. En van dat beperkte aantal oudtestamentische preken koos Dekker weer juist de preken die ‘moeilijke’ kanten van God of de Bijbel benadrukken. Het moet natuurlijk niet te lichtvoetig worden allemaal. Toch biedt dat alvast een boeiende invalshoek van het boek: wat doet een theoloog die ervan overtuigd is dat ‘God is liefde’ de kern van het geloof is, met teksten over wraak, somberheid, duisternis en geklaag?

Worstelen met God

En het is direct raak. De eerste preek gaat over Jacob die bij de rivier de Jabbok een nachtelijk gevecht levert met… ja met wie? Met ‘een man’. Met God, suggereert de tekst achteraf. Jüngel slaat hierover al snel een toon aan die wat mij betreft loepzuiver is: “Wanneer de verschrikkingen van een demonische nacht beginnen weg te trekken, wanneer de angst die ons overmande langzaam opklaart, begint het tot ons door te dringen dat God in het spel was, dat God zelf aan het werk was, schuilgaand in donkere machten.” De wereld van de tekst en de wereld van de hoorder in taal in elkaar laten overvloeien, wat toch een beetje het gecompliceerde geheim van preken is, daar is Jüngel een meester in. Verderop: “Het verhaal van Jakobs gevecht aan de Jabbok is een verhaal voor aangevochten mensen. Het is op zijn wijze een oudtestamentische zaligspreking. Want het prijst de mens zalig die vervolgd wordt. Het verhaal prijst de mens zalig die niet op wonderbare wijze voor donkere machten wordt bewaard, maar erdoor wordt overvallen en er ernstig door wordt toegetakeld. En die, hoewel al bijna verlamd, niet loslaat – tot hij Gods gelaat, tot hij achter al die donkere machten het ware gelaat van de ware God mag herkennen.” Daar zit zo verschrikkelijk veel bijbelse geloofsgrammatica in. Ik kan het uitleggen, maar mediteert u er vooral zelf even over. 

Mooiste zin

“Als in u zich een afgrond opent, schreeuw dan God naar beneden in de afgrond. Hij zal hem met zichzelf sluiten.”

Reden om dit boek niet te lezen

Bovenstaande citaten maken al duidelijk dat Jüngels preken vooral voor de theologische fijnproever zijn. En daarvan krijgt u hier dan een ongezellige selectie. Het is protestantisme op z’n diepzinnigst, maar ook op z’n elitairst. Jüngel spreekt vaak ‘studenten’ toe, dus ik neem aan dat hij veelal voor een academisch theologisch publiek sprak.

Wat dat publiek en de context van de gehouden preek betreft vind ik het een gemis dat het boek niet op z’n minst vertelt wanneer en bij welke gelegenheid de preken gehouden zijn. Ineens lees je over ‘Tsjernobyl’ en ‘West-Berlijn’ en besef je: we zitten hier dus in de jaren tachtig. Nog één ding: er staan best veel spelfouten in het boek.

Reden om dit boek wel te lezen

Prekenbundels moeten wel heel goed zijn willen ze me boeien. En warempel, deze preken wisten me te boeien. Jüngel gaat schitterend in gevecht met zware teksten en komt er uit zonder jou als mens of onze tijd onrecht aan te doen, maar ook zonder de bijbelteksten zelf onrecht aan te doen. Hij zegt bijvoorbeeld prettig eerlijk dat iets hem tegenstaat, zonder het betreffende gedeelte vervolgens onschadelijk te maken. Het boek bevat ongekend diepzinnig voedsel, dat in ieder geval mijzelf een hoop preekinspiratie opleverde.

Eerder verschenen in Trouw