De redenen voor verslaving
Sigrid Rausings Maalstroom is een emotioneel en intellectueel diepgravend boek over haar broer en schoonzus die samen ten onder gingen aan harddrugs. Je bent nooit alleen verslaafd, schrijft ze, je omgeving is dat altijd samen met jou.
[Recensie] Wanneer er een Hollywood-film over je wordt gemaakt, zoals beursmakelaar Jordan Belfort overkwam in The Wolf of Wall Street, weet je dat je het op een of andere manier gemaakt hebt in het leven. Maar wat wanneer er een Zweedse opera over je wordt gecomponeerd? Wat moet je daar dan van denken? Dat is nochtans wat Hans en Eva Rausing overkwam in 2016, of toch tenminste Hans, want Eva was dan al vier jaar dood.
Hans en Eva leerden elkaar kennen in een afkickkliniek. Hij was voor het eerst met heroïne in contact gekomen op zijn achttiende, toen hij door het Verre Oosten reisde en een stel Italiaanse vrouwen hem wou laten ervaren hoe het aanvoelde om echt high te zijn. Zij was een Amerikaanse expat, in Hongkong geboren en al sinds haar tienerjaren verslaafd aan alles wat ze te pakken kon krijgen. In 1992 waren ze clean. Ze trouwden, kregen drie kinderen en leken een gelukkig koppel te zijn tot ze tijdens de Oudejaarsnacht van 1999 op 2000 champagne dronken en marihuana rookten. Ze hervielen meteen en maakten van hun slaapkamer hun private drugshol. Hun huis werd een potemkindorp schrijft Sigrid Rausing in Maalstroom, een burgerlijke façade waarachter een drama schuilging.
In Maalstroom gaat Rausing op zoek naar de beweegredenen van haar broer Hans, en dat blijkt niet makkelijk te zijn. Heel lang blijft ze steken bij de mooie herinneringen die ze aan hem heeft. Grootvader Ruben Rausing was de grondlegger van het Tetra Pak-imperium, het grootste verpakkingsbedrijf ter wereld. Geld was dus nooit een probleem. De familie woonde luxueus in Londen en bracht de zomervakanties door in het land van oorsprong Zweden: zon, water, bossen en heel veel kindergeluk. “Ik merk dat ik moeite heb om met het verhaal te beginnen,” schrijft Rausing, “Ik schrijf er omheen.”
Maar dat kan ze natuurlijk niet lang volhouden. Ooit moet de stier bij de hoorns gevat worden, en wanneer dat gebeurt levert dat geen mooi plaatje op. Hans, en vooral Eva, gingen door steeds gruwelijker diepten van ellende, met als culminatiepunt Eva die aan de deur van de Amerikaanse ambassade waar ze uitgenodigd was voor een feetje betrapt wordt op het bezit van crack. Tijdens de daarop volgende huiszoeking wordt ook heroïne en tachtig gram cocaïne gevonden bij de Rausings. De schandaalpers smult ervan, de sociale dienst stelt een onderzoek in en acht het aangewezen de drie kinderen weg te halen bij hun ouders en ze onder voogdij van Sigrid te plaatsen. Voor Eva en Hans was dat het het moment om zich van hun familie af te wenden en zich helemaal over te geven aan hun waanzin. Eva kende de moordenaar van Olof Palme, de socialistische premier van Zweden die in 1986 op straat werd doodgeschoten, zei ze tegen iedereen die het wilde horen: de vader van Hans en Sigrid.
Rausing gaat in haar boek op zoek naar de redenen voor verslaving. Die blijken nogal eens genetisch van aard te zijn, haalt ze de recentste wetenschappelijke publicaties aan. Maar die genetische aanleg ontwikkelt zich pas tot een echte verslaving wanneer ook de omgeving daarvoor ideaal is. Misschien, constateert ze, heeft die rijke afkomst die tot overvloed en verveling leidde en het Hans bijzonder moeilijk maakte om boven zijn voorvaderen uit te groeien hem wel de das omgedaan.
Harddrugs zijn niet alleen nefast voor de verslaafde zelf, toont Rausing, maar ook voor zijn omgeving, want die lijdt mee. Op een bepaald moment was Sigrid zo met Hans begaan dat ze depressief werd en overging tot automutilatie. Ze werd een patiënt in dezelfde instelling waar haar broer zat, probeerde zichzelf een alcoholverslaving aan te praten, maar diende uiteindelijk toe te geven dat zij anders was dan Hans. Een inzicht dat versterkt werd door een decennium psychoanalyse, verklapt ze, al zijn die niet meteen een verrijking voor het boek. De zwakste passages in Maalstroom zijn immers deze waarin Rausing Freud en Lacan van stal haalt in een poging door te dringen tot de psyche van Hans en haarzelf. Jammer in feite want Rausing kan echt wel goed schrijven. Ze is niet voor niets redacteur van Granta en uitgever van Granta Books natuurlijk.
Eva stierf in 2012, geveld door een falend hart. Ze had toen al een jaar of zes een pacemaker die ter hoogte van haar sleutelbeen scherp door haar dunne huid stak. Wanneer ze tijdens een feestje in het toilet haar uitgemergelde gezicht ging poederen, poederde ze lachend haar pacemaker mee, alsof men daardoor niet langer zou zien dat ze een wandelend geraamte was. “Het is gewoon niet grappig meer,” merkte iemand daarover op tegen Sigrid, maar was het dat ooit geweest?
—
Eerder verschenen in De Morgen
