"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Machineplaag

Zaterdag, 2 juli, 2022

Geschreven door: Frank van Dongen
Artikel door: Johan Klein Haneveld

Spanning stijgt in tweede deel vol nieuwe ideeën

[Recensie] Disclaimer: ik werkte mee aan een interview met Frank van Dongen op het Youtube-kanaal Schrijver Omnia. De auteur en ik hebben regelmatig contact via Facebook, maar hebben elkaar nog nooit werkelijk ontmoet. Ik kocht dit boek omdat ik nieuwsgierig ben naar nieuwe Nederlandstalige SF en goede recensies las.

Als je erg enthousiast bent over een eerste boek van een schrijver, kun je soms aarzelen om aan het tweede boek te beginnen. Want weet de schrijver het niveau hoog te houden in het vervolg? Komt hij of zij met nieuwe ideeën of heeft hij of zij al het kruit verschoten in het eerste deel? Is aan het tweede boek net zo veel aandacht besteed als aan het eerste of is het gehaaster uitgebracht? In de muziek blijkt het tweede album van veel artiesten tegen te vallen en bij series is sprake van het ‘middle book syndrome’ – middendelen in reeksen die geen eigen verhaal vertellen, maar alleen dienen om de hoofdpersonen op de plek te krijgen waar ze zich moeten bevinden in het slot. Dat is een van de redenen dat ik tegenwoordig liever op zichzelf staande boeken lees dan reeksen. Het feit dat de uitgever de complete trilogie van Van Dongen in één keer uitbracht stemde me echter al hoopvol en bij het lezen werd ik niet teleurgesteld. Dit boek doet in kwaliteit niet onder voor het eerste in de serie, heeft duidelijk evenveel redactionele aandacht gekregen als het eerste deel en is ook in zichzelf spannend, met een heleboel nieuwe ideeën en niet alleen een herhaling van zetten.

Supermens
Genetisch gemanipuleerde ‘supermens’ Jack Newman werkt met anderen van zijn type mensen aan het ontwikkelen van een kunstmatige superintelligentie. Die moet problemen oplossen waardoor een mogelijke buitenaardse invasie tegengehouden kan worden. Maar voordat het project succes heeft werpt een terrorist roet in het eten, en Jack zelf doet iets waardoor hij in de laatste gevangenis ter wereld belandt… Zijn tweelingbroer Redmond bevindt zich op een vijandelijke planeet. Het slinkende groepje overlevenden waar hij de leider van is, wordt door de technologisch hoogstaande ‘Feind’ van de gevaarlijke zespoten gered. Al snel wordt duidelijk dat de buitenaardsen de mensen niet zien als gelijkwaardigen, maar ze willen blootstellen aan gruwelijke experimenten. Redmond moet opnieuw zoeken naar een manier om te ontsnappen.
De laatste verhaallijn blijft erg fascinerend en elke keer keek ik ernaar uit als we hiernaar terugkeerden. Dit deel bevat ook een paar van de meest gruwelijke scenes uit het boek, met een afstandelijke klinische terminologie beschreven, dat wel, maar de beelden bleven op mijn netvlies hangen. De buitenaardse beschaving en de geschiedenis ervan waren wel heel goed beschreven, een knap staaltje wereldbouw. Ik moest bij beschrijvingen van buitenaards oorlogstuig denken aan de machines in de ‘Virl’-stripverhalen van Dick Matena.

Moordmachines
Het verhaal van Jack op aarde gaat ook verrassende kanten op. Dat werd vaak erg spannend, met nipte ontsnappingen, chirurgisch in moordmachines veranderde kooivechters en tunnels onder het ijs van Antarctica. Wat dat laatste betreft wist de auteur me echt in spanning te houden over de afloop van een bepaalde verhaallijn. Ik vond het verder knap hoe Van Dongen zijn hoofdpersonage eigenlijk arrogant kan maken, nietsontziend en gewelddadig, en me toch sympathie voor hem kon laten blijven voelen. Jack blijft zoeken naar manieren om als zelfstandig mens te overleven in een wereld waarin iedereen aan de opvolger van het internet verslaafd is. Van de ene filosofische overtuiging gaat hij naar de andere – ik zag het meer als gedachte-experimenten van de auteur dan als serieuze betogen dat ook wij de mensheid in verschillende soorten zouden moeten onderverdelen. Fascinerender waren de gedachten over de oorspronkelijke samenlevingsvorm van de stam en hoe individuele mensen een gevoel van betekenis konden ontlenen uit hun plek in het collectief. Het is een narratieve gok om een supermens te laten filosoferen over wat echte menselijkheid is en wat er met de mensheid moet gebeuren. Het was misschien wel mooi geweest als er wat meer perspectieven waren van normale mensen en we zagen hoe zij op deze denkbeelden reageerden. Maar misschien komt dat nog. Het is in dit boek duidelijk dat de hoofdpersoon het einde van zijn eigen ontwikkeling nog niet heeft bereikt.


Het boek was in het algemeen vlot geschreven. Ik vloog erdoorheen en in dit boek kwam het verhaal minder vaak tot stilstand voor expositie dan in het vorige deel. De redactie was prima in orde. Ik had het idee dat ik iets meer foutjes tegenkwam dan in het eerste deel, maar ze stoorden me niet bij het lezen. Een klein puntje dat ik misschien ook wel moet maken is dat in mijn ogen de vrouwelijke karakters er wat bekaaid van afkomen. Gezien wat de meeste van hen overkomt in dit boek (behoorlijk gruwelijk soms), zouden ze op punten in het verhaal wat meer zelf het heft in handen mogen nemen en zeggenschap over hun leven hebben in plaats van de speelbal te zijn van de mannelijke karakters die het heft steeds wel in eigen handen nemen.
Kortom, een aanrader voor SF-liefhebbers. En ik kan met een gerust hart zeggen dat het derde boek ook de moeite waard zal zijn. Als de eerste twee boeken al zo consistent zijn in wereldbouw, rijkheid aan ideeën en schrijfstijl, zal dat voor het derde ook gelden. Ben je door mijn recensies van de eerste twee delen overgehaald ze te gaan lezen, dan zul je toch gegarandeerd snel door willen met deel drie. Want ook al sluit dit boek een deel uit de verhalen van Jack Newman en Redmond op een mooie manier af, de weg naar het slot staat voor beide karakters nog open en ik ben heel benieuwd hoe hun lijnen uiteindelijk gaan samenkomen.

Yoga Magazine

Eerder verschenen op Hebban

Boeken van deze Auteur:

Het duizend eilanden experiment