Begeesterende historische roman
[Recensie] De gebroeders Van Eyck, ze laten bij de meesten wel een belletje rinkelen en zorgen onmiddellijk voor een koppeling met Het Lam Gods. De aanbidding van het Lam Gods is een religieus veelluik van de gebroeders Hubert en Jan van Eyck, voltooid omstreeks 1432 in opdracht van, de Joos Vijd en Elisabeth Borluut. Er is weinig geweten over de jongere broer Jan Van Eyck die het veelluik afwerkte. Hij was als hofschilder en kamerdienaar in dienst bij Filips de Goede. Hij was echter meer dan een hofschilder, als vertrouweling maakte hij veel diplomatieke reizen. Jan en Hubert waren niet de enige schilderende familieleden, er was ook nog broer Lambert en zus Magareta. Niet te verwarren met Jan van Eyck zijn vrouw die ook Margareta heette, haar portret (1439) hangt in het Groeningemuseum in Brugge. Het is bij de zus Margareta dat Kathleen Vereecken de draad oppakt in deze begeesterende historische roman. Dat er over haar eigenlijk niks geweten is, maakte het voor Vereecken om een indringend fictief verhaal te schrijven gebaseerd op correcte historische contexten. In geen enkel eigentijds document wordt Margaretha van Eyck vermeld. Later schrijft Lucas de Heere wel in zijn ode aan het Lam Gods “de suster hem (Hubert) omtrent, die met haer schilderije oock menigh heeft verwondert”. Ook Gents kroniekschrijver Marcus van Vaernewijck (1516-1569) vermeldt haar pas na haar dood. Hij schrijft over Margriete die ook mooie dingen maakte in de kunsten en ongehuwd gestorven is.
Diepgravend, empathisch
Ongehuwd gestorven. Dit moet bij Vereecken iets losgemaakt hebben, want wat zij hier neerschrijft, is een ‘vrouwenboek’ en niet zoals een ‘vrouwenthriller’, het meest degenererende containerbegrip dat rondsluipt in de literaire wereld, maar als een diepgravend, empathisch boek over de positie van de vrouw in een gegoede patriciërsfamilie in het Bourgondische rijk.
Na de dood van haar ouders komt Margriete terecht in Gent, wereldstad die bruist van energie en macht. Terwijl haar oudere broers hun handen vol hebben met het schilderen, versieren van huizen voor wie rijk en machtig is, brengt Margriete haar dagen door in een klooster als miniaturist die manuscripten verlucht. Ze worstelt met haar verlangens, want niettegenstaande zij maagd wil blijven en haar eerbaarheid wil behouden, is het moeilijk om het vuur in haar heupen tot bedaren te brengen. ’t Klinkt misschien melodramatisch, maar dat is het niet. Vereecken weeft dit innerlijk gevecht heel verfijnd en innemend doorheen het verhaal van Magriete.
Veelluik
Dit is echter niet de enige strijd zijn waarin zij verwikkeld is, want wat slechts weinigen weten is dat zij ook een begenadigd en getalenteerd schilder was. Alleen jammer dat zij een vrouw is. Ik schrijf dit opzettelijk, het was de tijdgeest. Magriete is echter samen met haar broers opgevoed in een kunstenaarsgezin en kreeg als meisje veel vrijheid, een gevoel waar zij zich, maar moeilijk kan van losmaken. Haar broers weten dat. Het is voornamelijk Hubert die haar aanmoedigt om te tekenen en te schilderen, om de natuur in te trekken en de rijke flora vast te leggen in beeld. Die opgedane vaardigheid en haar talent zorgen ervoor dat zij kan, mag meewerken aan het veelluik van de familie Vijd tot zelfs het leiden van de werkplaats. Daar komt dan een andere verhaallijn die Vereecken haast onmerkbaar doorheen het levensverhaal van Magriete weeft, het werk aan “De aanbieding van het Lam Gods”. Via een historisch heel sterk gedocumenteerde visie krijg je als lezer een inkijk in het ontstaan- en verwerkingsproces van dit veelluik en meteen ook inzicht in het huzarenstuk dat dit moet geweest zijn. Je ruikt als het ware de terbentine, of de oliehars van de terebintboom waarmee de Van Eycks hun olieverf maximaliseerden, doorheen het boek. Ook Jan neemt haar onder zijn hoede en neemt haar mee op een van zijn diplomatieke missies naar het Siberisch schiereiland waar zij kennis maakt met de derde vrouw van Filips de Goede, Isabella van Portugal. Deze ontmoeting is doelbewust, het laat Jan van Eyck toe om via de gesprekken van vrouw tot vrouw de echte Isabella te kunnen portretteren. Dit zijn niet de enige vrouwen die doorheen het boek wandelen. Cateline met haar prachtige tuin en heilzame bloemen die als moederfiguur Margriete omarmt, haar wereldser laat denken maar ook Mayken een jong vrouwelijk slachtoffer dat beschimpt en onteerd haar toevlucht zoekt tot de totale verlossing in het klooster en Lysbette Borluut de verpersoonlijking van de verkrampte en godvruchtige patriciërsvrouw uit de Gentse poorterij.
Karaktervol uitgediept
Allemaal verhalen die Vereecken via karaktervol uitgediepte historische en fictieve figuren zowel alla prima of gelaagd niet als een kunstschilder, maar als een woordschilder in het levensverhaal van Magriete samenvoegt, en een weergaloos tijdsbeeld creëert van de vrouw in de renaissance.
Het is een vrouwenboek, een begeesterende historische roman.
—
Eerder verschenen op Boekensite Gent
