Dit verhaal kan ons werkelijk overkomen
[Recensie] Water, dat is het eerste woord van de thriller Maji – Tot de laatste druppel van Han Seur (1957). De auteur studeerde aan de Wageningse Universiteit, deed een onderzoek naar de gevolgen van atoomproeven in Frans-Polynesië, woont al zijn halve leven in Afrika, momenteel in Oeganda. Maji betekent water in het Swahili. Deze eerste levensbehoefte van de mens speelt een centrale rol in het verhaal dat tot het eind (als het ware tot de laatste druppel) blijft boeien. Feit en fictie worden door de auteur ingenieus met elkaar verbonden. Het zou allemaal zomaar kunnen gebeuren. Maji is een ecologische thriller met klimaatverandering als thema.
De thriller omvat een periode van het najaar van 2016 tot en met mei 2017. Vanaf ongeveer 2010 speelt nadrukkelijk de discussie dat klimaatverandering leidt natuurrampen die weer leiden tot grote conflicten. Armoede leidde tot de Arabische Lente. Klimaatverandering leidt tot vluchtelingenstromen, maar voedt ook het extremisme.
Hoofd tussen een bankschroef
Maji begint als Robert Kersten wakker wordt in een ondergronds hol. Hij heeft verzengende dorst en zware hoofdpijn. “Het voelt alsof iemand zijn hoofd tussen een bankschroef heeft gezet, iets te lang heeft aangedraaid en pas gestopt is toen zijn schedel kraakte.” Waar is hij? Waarom is hij gevangen?
Robert is een top-hydrogeoloog en weet alles over aardlagen en heeft wereldwijd gezocht naar niet ontdekte ondergrondse watervoorraden. Hij is pessimistisch als het gaat om de relatie tussen de mens en zijn omgeving en heeft veel gepubliceerd over klimaatverandering. Hij staat altijd op de bres voor de armen en raakt daardoor in de clinch met de gevestigde orde, grote bedrijven. Zijn vriendin Rachel doet aangifte van zijn vermissing.
De broer van Robert, Jack, is een totaal ander persoon: een beer van een vent, sterk, een no-nonsens type, een redneck. In tegenstelling tot Robert is hij nooit verder dan tien kilometer van zijn woonplaats in Colorado af geweest. Bij Jack wordt een pakketje afgeleverd met een foto van Robert die in een foetushouding ligt met zijn hand in het verband. En Roberts pink is meegestuurd. Of Jack naar New York wil komen. Jack vertrekt naar New York om Robert te bevrijden. Hij komt in contact met mensen van De Organisatie, die zeggen: “Je broer komt vrij als wij ook vrij zijn.”
Eveneens van de aardbodem verdwenen
In de tweede verhaallijn spelen Mark (een eigenwijze idealist en activist) en zijn vriendin Anni een rol. Ook Mark is van de aardbodem verdwenen. Hij verzette zich onder meer in Zimbabwe tegen corruptie, het achteroverdrukken van ontwikkelingsgelden. Mark heeft kritiek op hoe er omgegaan wordt met het milieu. Mark en Robert kenden elkaar. Ook Anni gaat op zoek.
De verhaallijnen komen bij elkaar als haar wegen die van Jack kruisen. Net als Jack heeft zij opdrachten gehad van De Organisatie. Ze moeten deel uitmaken van het team waarin ook Robert zit. Willen ze dus Mark en Robert terugvinden, dan moeten ze opdrachten uitvoeren. Ze komen zo in Den Bosch, Parijs en uiteindelijk de sloppenwijken van Nairobi in Kenia terecht. Hier heeft de klimaatverandering, de jarenlange droogte, de corruptie, de strijd om de macht de stad en het land in zware problemen gebracht. Duistere krachten willen daarvan profiteren.
Ook de geopolitiek krijgt ervan langs: China dat alles opkoopt, de krachteloosheid van het Westen dat alsmaar ontwikkelingsgeld geeft vanuit schuldgevoel. De Organisatie schuwt geen enkel middel om haar doel te bereiken: een radicale verandering, antiglobalisering, de nadruk moet weer komen te liggen op kleinere gemeenschappen, duurzaamheid is van belang. Men heeft genoeg van het voor zich uitschuiven van beslissingen door politici omwille van de economie.
Achtervolgingen, gewelddadigheid, uitwassen van de macht
Han Seur is erin geslaagd om een huiveringwekkende, met zorg gecomponeerde, wervelende thriller te schrijven die je niet loslaat. Mysterieuze gebeurtenissen, achtervolgingen, gewelddadigheid, de uitwassen van de macht én subtiele spanning leiden tot een ontknoping die je niet aan ziet komen. Maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de uiterst moeizame vooruitgang na de zoveelste klimaattop, de toenemende macht van China (op jacht naar grondstoffen), de vluchtelingenproblematiek, de muur tussen Mexico en de VS zijn op natuurlijke wijze in het verhaal verweven. Feit en fictie worden zo één.
Vaak is een enkele zin al genoeg om een personage te karakteriseren. Een commissaris van politie: “Roept van alles, weet van niets.” Of als Jack Anni ziet: “Onze Lieve Heer heeft duidelijk overuren gedraaid.” Stilistisch valt er ook veel te genieten met een zin als “Klokkenluiders eindigen meestal naast de klok, hangend aan hetzelfde touw” of met de betekenis van Nairobi: “de plaats van de koele wateren. Het was een drinkplaats voor vee.” En dat is nou net de plek waar de laatste druppel water in zicht is.
Seur gebruikt citaten om gedachten kracht bij te zetten, zoals deze van Margaret Mead, een pionier in de culturele antropologie: “Never doubt that a small group of thoughtful, concerned citizens can change the world.” De metafoor van het schilderij De Hooiwagen van Jeroen Bosch komt een aantal keren terug in het verhaal. De hooiwagen wordt bestormd door een mensenmenigte die plukken hooi proberen te bemachtigen. Hooi stond in de late middeleeuwen voor bedrog, ijdelheid, materialisme. Je ziet dat het hooi in de zakken van monniken en kwakzalvers terechtkomt en dat de wagen gevolgd wordt door hoogwaardigheidsbekleders. Deze intertekstuele verbindingen geven Maji extra diepte. Seur:
“De wereld is één grote orgie van ieder voor zich. Maar uiteindelijk raakt alles op, vernietigen we alles. Elkaar, onze leefomgeving, onze planeet alles.”
Kritiek? Soms wijst de auteur wat te nadrukkelijk met het vingertje. en de cover van het boek dekt de lading echt niet. Maar dat zijn dan ook de enige kritiekpunten. Seur laat ons door deze thriller nadenken. Zullen we echt groener gaan denken?
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
