"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Manhattan Beach

Vrijdag, 9 februari, 2018

Geschreven door: Jennifer Egan
Artikel door: Karin de Leeuw

Een zee als metafoor voor het leven van mensen

Een sleutelmomenten in Manhattan Beach komt wanneer de hoofdfiguur Anna in volledige duikersuitrusting een meervoudige knoop in een touw moet ontwarren. De duikersuitrusting weegt negentig kilo en de handschoenen van het pak hebben aan iedere hand slechts drie lompe vingers. Het is een Alexandrijns probleem en een Gordiaanse oplossing ligt, voor een vrouw, niet in het verschiet. Anna moet haar eigen oplossing vinden: “Elke knoop heeft een plek die meegeeft als je er lang en hard genoeg tegen duwt. Anna sloot haar ogen, haar handen voerden haar een gebied van puur tasten binnen, dat buiten de rest van het leven leek te bestaan. Het was alsof je door een muur duwde en daarachter een geheime kamer ontdekte. Ze voelde de zwakke plek in de knoop, als de vage eerste kneuzing van een appel, en perste haar vinger er in. Een knoop ontwarren leek altijd onmogelijk tot het onvermijdelijk was.”

Het lukt Anna de knoop te ontwarren, een proef die kandidaten moeten afleggen om duiker te mogen worden op de marinewerf in New York. Het is midden in de Tweede Wereldoorlog. De mannen nemen dienst en verdwijnen naar de oorlog. Vrouwen nemen het werk over, maar dat niet zonder slag of stoot. Anna doorstaat de proef, maar wordt desondanks aanvankelijk niet aangenomen. De weerstand tegen vrouwen in deze stoere beroepen is groot. Maar Anna is een doorzetter en ze houdt van het bestaan op de werf, de anonimiteit wanneer ze door de poort gaat. Vrouwen en mannen zijn dan nauwelijks van elkaar te onderscheiden in hun wijde overalls.

Thuis leeft ze in een vrouwenwereld. Een flat vol frutsels, waar haar moeder hoedjes en andere accessoires maakt met pailletten en glitters. In een speciale stoel zit een beeldschoon, maar ernstig gehandicapt zusje, Lydia. Het is een hechte wereld, die aangevuld wordt met twee buitengewoon vrouwelijke vrouwen, de drankzuchtige tante Brianne en wereldwijze vriendin Nell.

Vader Eddie is afwezig, op een dag niet meer thuisgekomen. Eddie was de kern van Anna’s bestaan. Als kind nam hij haar overal mee naar toe en creëerde op die manier een wereld voor haar buiten de kleine kosmos van de benauwde flat vol vrouwen. Maar vader verdween. Anna vertrouwt de zaak niet. Hij had zijn zaken keurig opgeruimd en duidelijk vindbaar achtergelaten. Er klopt iets niet. Wat heeft de maffiose nachtclub houder Dexter er mee te maken? Als kind is Anna ooit met haar vader bij hem op bezoek geweest in zijn mooie huis op Manhattan Beach.

Pf

Onderwereld en bovenwereld van het New York tijdens de oorlog worden spannend beschreven en raken voor alle drie de hoofdfiguren, Anna, Eddie en Dexter, met elkaar verstrengeld. Het dreigt hen te vermalen, maar het zijn geen van drie karakters die zich snel gewonnen geven.

Jennifer Egan is er in geslaagd een gelaagde roman te schrijven. Het is een literair boek met elementen van een thriller en een historische roman. Centraal staat het lot van de vrouwen die in de wereld stoer aan het werk gingen, maar toch nog geconfronteerd worden met aan hun sekse gerelateerde vooroordelen en sociale restricties. Een feministische roman is het niet, zou ik zeggen. Het is een boek over mensen. Over de vrouwen hangt de doem dat ze straks na de oorlog weer terug achter het aanrecht gedrongen zullen worden, hun banen en hun zelfstandig inkomen weer zullen verliezen. De mannen overleven niet allemaal en die dat wel doen, zoals Eddie, hebben zijn niet meer dezelfden als die vertrokken.

Egan werd eerder bekend door boeken met een experimentele vertelstijl. Dit boek lijkt op het eerste gezicht een, voor haar doen, ongewoon conventioneel gestructureerde geschiedenis. In een interview gaf de schrijfster aan dat zij aanvankelijk van plan was geweest een historische roman te schrijven die pas zou eindigen met 9/11, het einde van de Amerikaanse hegemonie. Ze zegt verder een fan te zijn van de Britse schrijfster Hillary Mantel. Een van de dingen waaruit dit het duidelijkste blijkt, is misschien wel de keuze voor een plot dat zich afspeelt in het verleden. Met een ongelooflijk gevoel voor detail plaatst ze de lezer in een andere tijd, net als Mantel in Wolf Hall of in A place of greater safety. Egan is bekritiseerd om haar perfectionisme in die tijdgebonden details. Zelf heeft ze aangegeven dat ze passages wel tot vijftig keer heeft overgeschreven.

Maar de helderheid is bedrog. Ja, de details kloppen, maar het is de moeite te kijken welke details niet gegeven worden. De moeder van Anna is prominent aanwezig en tegelijk is het een karakter dat geen enkel profiel krijgt in het boek. De banden tussen legale macht en de maffia worden beschreven, zonder dat we er ooit inzicht in krijgen. In de uitgebreide verantwoording aan het eind van het boek, worden daarover ook weinig bronnen gemeld. Dit is geen non-fictie boek met gedetailleerde beschrijvingen, maar een schilderij als van Rembrandt of een impressionist. Het licht valt op een deel, andere zaken blijven schetsmatig en vaag.

Zelfs de hoofdfiguren blijven op enige afstand van zichzelf. Het is wonderlijk hoe ze naar hun eigen handelen kijken, alsof het gebeurt in een andere wereld, waar zij niet helemaal deel aan hebben.

Alles verbindend is er de zee. Het boek begint met een quote van Melville uit Moby Dick: “Ja, zoals iedereen weet, hebben meditatie en water een eeuwig huwelijk.” Lydia, de invalide zus, die nauwelijks een woord kan uitbrengen, maar die de enige is aan wie Anna al haar geheimen vertelt, heeft een speciale band met de zee. De schepen die Dexter op Manhattan Beach ziet varen, Anna onder water, Eddie op het water, en er onder. De zee, de zee, de zee is er als eeuwig symbool van dood en herboren bovenkomen.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Jennifer Egan is op 21 februari in Amsterdam en wordt door Hollis Kuman geïnterviewd in de Aula van de Universiteit van Amsterdam, Singel 411. Aanvang 20.00 uur. Kaarten te verkrijgen via https://www.john-adams.nl/tickets/

Boeken van deze Auteur:

Manhattan Beach