Fenomenale historische roman
Is Lauren Groffs Matrix een historische roman over een twaalfde-eeuwse abdis, of is het een ode aan de vrouwengemeenschappen van alle tijden? Wij gaan voor het tweede.
[Recensie] Wanneer de zeventienjarige Marie in 1158 van koningin Eleonora te horen krijgt dat ze naar Engeland gestuurd zal worden om daar priorin van een klooster te worden, probeert ze het onheil nog af te wenden. Ik heb geen roeping, brengt ze in, maar er is geen lievemoederen aan. Ze zal het Kanaal kruisen en de financiën van het klooster in handen nemen, want dat kan ze. Toen ze op haar twaalfde haar moeder verloor nam ze immers de leiding van haar landgoed over en twee jaar later was dit er misschien nog wel beter aan toe dan voorheen.
De Marie die de hoofdrol speelt in Lauren Groffs nieuwe roman Matrix is Marie de France, de twaalfde-eeuwse schrijfster van de twaalf lais, narratieve gedichten over de hoofse liefde, die een enorme invloed gehad hebben op de Europese literatuur. Marie was de eerste vrouw die Franse verzen schreef. Hoe belangrijk deze dichteres ook geweest moge zijn, in feite weten we zo goed als niets over haar, zelfs haar naam niet. ‘Al finement de cest escrit qu’en Romanz ai traitié e dit,’ schrijft ze op het einde van haar boek, ‘me numerai pur remembrance Marie ai num si sui de France.’ Wat zoveel wil zeggen als dat ze Marie heet en uit Frankrijk komt. Dat ze geen gewoon meisje was, mag echter duidelijk zijn. Ze kende Latijn en sprak zowel Frans als Engels. En ze werd naar een Engelse abdij gestuurd om die te leiden, wat ook niet voor iedere boerendochter was weggelegd natuurlijk. Nee, zo wil de legende, Marie was een bastaarddochter van de koning, een niet-erkende Plantagenet. Vandaar neemt Lauren Groffs fantasie het over.
En dat doet ze op fenomenale wijze. Vanaf de eerste bladzijde ben je mee in het verhaal over deze twaalfde-eeuwse vrouw die beschreven wordt als een reuzin van een maagd wiens ellebogen en knieën onbevallig uitsteken. Ze is ruw en onaantrekkelijk, maar daar maalt ze niet om, want ze is iemand die in de herfst en de winter op de pitten van de abrikozen zuigt die ze tijdens de zomer heeft gegeten, om er de bitterheid uit te halen. Maar zelfs voor haar is Engeland teleurstellend. Ze wist dat het klooster gesticht was door een zuster die nadien heilig was verklaard en wier vingerkootje na haar dood een zweer kon helen, dat het echter nooit meer geworden was dan een kil oord vol verhongerende en niet goed bij de zinnen zijnde nonnen is echter een verrassing. Wat bijvoorbeeld te denken van zuster Wevua die een sterk-zwakke tred heeft omdat er een paard op haar voet is gaan staan toen ze nog een kind was? ‘Een verminkte verschrikking is het, stof voor nachtmerries,’ zegt de abdis, waarbij je niet goed weet of ze het over de voet of over Wevua heeft. ‘Doet tot de dag van vandaag pijn als de vlammen van de hel,’ reageert de non in kwestie trots en tevreden.
Maar Marie heeft als kind niet voor niets meegevochten met haar moeder tijdens de Vrouwenkruistocht. Hier moet gehandeld worden. En dus bezweert ze de boeren die al jarenlang hun pacht niet betalen op imposante wijze om daar zo gauw mogelijk toch maar mee te beginnen. Er komt geld binnen, het klooster floreert, het aantal nonnen neemt hand over hand toe en tegen dat Marie in 1588 abdis wordt kan ze zelfs de vruchten van haar eigen abrikozenboom eten.
Veel meer dan een historische roman is Groffs Matrix een viering van het concept van de vrouwengemeenschap. Mannen komen er in het boek amper voor en als ze dat toch doen zijn het verraders, bedriegers en brute verkrachters. In een reeks visioenen legt Onze Lieve Vrouw Marie uit dat ze zich moet afkeren van die mannen en dat ze een labyrint moet bouwen waarin alleen haar gezag zal gelden. “Je moet zelfvoorzienend worden,” zegt ze, “geheel op jezelf, een eiland van vrouwen.” Die elkaar ook liefhebben. Lichamelijke ontladingen zijn niet fout, zegt de infirmatrix tegen Maria die in feite alleen haar gebarsten kies zou trekken, maar haar nadien verdoofde met een ongekend genot, het zijn uitingen van de humeuren en dus allerminst zondig. En dus ontwikkelt Marie stap voor stap haar eigen religie, uitgaand van Eva, de eerste matrix van waaruit alles voortvloeide.
Lauren Groff kennen we van de roman Matrix brengt ze op volstrekt unieke wijze beelden en gedachten samen die nog nooit eerder gecombineerd lijken en ze doet dit in een tastbare taal die je, hoe gek dit ook moge klinken, nog nooit gelezen hebt.
—
Eerder verschenen in De Morgen
