Filosofie van het verlangen
[Recensie] Ieder mens kent van tijd een soms wat ondefinieerbaar gevoel van heimwee naar wat was of heeft wensdromen die zich uitstrekken naar de toekomst. Verlangen ontstaat dan ook wanneer een mens iets mist in z’n leven en wanneer dit ontbreken zó belangrijk en aanhoudend van aard is, groeit er een gevoel van – soms rusteloos – verlangen.
Het lijkt erop dat veel hedendaagse mensen in de westerse samenleving leven met een zeker verlangen. Uiterlijk ontbreekt het hen aan – vrijwel – niets en zeker aan de primaire levensbehoeften is meestal ruimschoots voldaan. Er zijn daarom geen verlangens meer over zou je denken. Maar juist in deze situatie ontstaat een gevoel van onbehagen dat soms iets ook deprimerends in zich heeft.
Niets meer te wensen en toch niet gelukkig zoals destijds de boektitel luidde van de Amerikaanse rabbijn Harold Kushner. Het typeert de mens in de welvaartsmaatschappij die het aan niets ontbreekt en die toch het belangrijkste lijkt te missen. Wat dat is? Een innerlijk gevoel van vervulling, dankbaarheid, tevreden zijn met het bestaan zoals zich dat aan je voordoet.
Het liedje Het dorp van Wim Sonneveld vertolkt dat ook in de taal van de jaren ’60. De beelden zijn wat gedateerd maar de onderliggende toon van nostalgisch verlangen is nog steeds herkenbaar. Daarom is het liedje nog steeds geliefd omdat het uiting geeft aan een heimwee naar vervlogen tijden die qua geborgenheid en verbondenheid goed waren. De huidige belangstelling voor lokale geschiedenis is misschien ook een uiting van dat verlangen om verbinding te zoeken met je eigen omgeving.
Religieus getint verlangen is er ook in onze geseculariseerde tijd. Traditionele godsdienst en kerken spelen daarin een beperkte(re) rol maar daarbuiten zijn mensen ‘ongeneeslijk religieus’ om met de theoloog Harry Kuitert te spreken die in de jaren 60 en 70 nogal spraakmakend was in de toenmalige Gereformeerde Kerken, nu opgegaan in de Protestantse Kerk in Nederland.
Verlangens in allerlei opzichten horen bij de mens en deze zijn vervuld van hopen, wensen, dromen, peinzen en onstuitbare gedachten. In het boek Meer dan de mens alleen speelt met name Vincent van Gogh een belangrijke rol. Hij is het toonbeeld van een romanticus die uiteindelijk bezwijkt aan zijn zoektocht naar diepere vervulling in zijn rusteloze leven.
Mensen vol verlangen zijn voortdurend op zoek naar zin, bezieling, liefde, geluk. Zij hopen door andere mensen, door natuur, werk of een woonplaats, door God het ware leven te vinden om daarvan ultiem te kunnen genieten. Verlangen is dan ook “… een ontvankelijkheid voor meer-dan-zijn” (p. 90).
André Nusselder verkent in dit boek de verlangende mens in relatie tot alles waar zijn verlangen naar kan uitgaan. Zo blijft verlangen “… een opgave, om terug te keren naar wie je boven al deze verleidingen eigenlijk bent: het is worden wie je bent” (p. 189).
Meer dan de mens alleen is geen strak geschreven betoog maar meer verhalend en associërend geschreven; daardoor leest het gemakkelijk.
André Nusselder is filosoof en docent ethiek en design aan het Science Park in Amsterdam.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
