Modere politieke strategieën
[Recensie] Er is de laatste tijd veel aandacht voor de vraag hoe politieke partijen (maar ook buitenlandse mogendheden en bedrijven) kiezers proberen te beïnvloeden. Dat levert meestal geen fraaie verhalen op: manipulatie met nepnieuws, de al dan niet echte tweestrijd met een tegenstander en het opportunistisch overnemen van andermans politieke ideeën. Deze strategieën en meer komen voorbij in het boek Megafoonpolitiek van Kaj Leers. (disclaimer – ik ken Kaj al jaren.) Het gaat vooral over campagnes in Nederland, maar ook andere Europese landen en de Verenigde Staten komen aan bod.
In de manier waarop partijen zich aan de buitenwereld en de kiezer presenteren gaat het om ‘perceptiemanagement’, stelt Kaj Leers. Ze willen de perceptie van de partij door de kiezer beheersen. Hoe komen we over? Uiteraard lukt het niet dat beeld compleet te sturen. En misschien slagen ze maar voor een klein deel in, maar ze steken er veel werk in.
Boeman
Een belangrijke strategie, zeker in verkiezingstijd, is het uitroepen van een andere partij tot boeman. Door die partij als de ultieme tegenstander af te schilderen, kun je stemmen trekken, ook van de aanhang van andere partijen. Bijvoorbeeld de PvdA tegen de VVD in 2012. Een ander middel om andere partijen klein te houden is hun ideeën overnemen. In de Amsterdamse gemeenteraadsverkiezingen was opeens iedereen tegen de drukte, ook de partijen die de drukte jarenlang hadden aangemoedigd.
Je kan die strategieën ook combineren. Dat deed de VVD in 2017. Ze nam de ideeën en de taal van de PVV in mildere vorm over en werd een PVV-light, aldus Leers. Maar tegelijkertijd sloot de VVD de PVV uit van regeringsdeelname, waarmee de potentiële PVV-stemmer de boodschap kreeg dat het geen zin had op Wilders te stemmen. Ondanks zetelverlies van de VVD werkte de strategie toch, de partij bleef de grootste.
Honkbalknuppel
Als partij kan je je onderscheiden door heel hard ‘tegen’ te roepen. Populistische partijen doen dat volop, maar ook het CDA deed het gedurende Rutte-II. Interessant is dat de CDA-fractie in de Eerste Kamer wel vaak de regering steunde. Dat gaf de politieke insider het signaal dat de partij misschien vooral voor de bühne nee riep. Soms proberen andere partijen de nee-roepende partij te omarmen, om de nee-strategie te ontmaskeren. Letterlijk was dit te zien tijdens de onderhandelingen van Rutte, Buma en Wilders in de tuin van het Catshuis, waarbij Rutte en Buma zeer amicaal met Wilders omgingen.
Megafoonpolitiek staat vol bekende en minder bekende anekdotes. Een nieuw en – jammer genoeg – anomien verhaal gaat over een overspannen vorm van fractiediscipline. Een voorlichter van een oppositiefractie dreigde een wederspannig Kamerlid op te halen gaan om deel te nemen aan een belangrijke stemming – met honkbalknuppel. Dat de discipline met de dreiging van geweld wordt opgelegd, is toch een dieptepunt.
Het deel over de gemeenteraadsverkiezingen is nu uiteraard een beetje achterhaald. Een tweestrijd tussen Denk en Forum voor Democratie, die Leers mogelijk achtte, is er niet gekomen en Baudet heeft ook geen grote klapper gemaakt. Maar hij had gelijk in zijn verwachting dat de PvdA het grote slachtoffer kon worden.
Verleidelijk
Leers dist de dirty tricks en de doortrapte en toch soms falende strategieën van de partijen met smaak op. Er zijn boemannen, drakendoders en spin doctors, er is stammenstrijd en Nee-politiek. Leers neemt deze zaken zeer serieus. Hij maakt zich er niet makkelijk van af. Dat slaat een enkele keer door en dan is de toon opeens academisch: ‘Links- of rechts-centristische politieke communicatie is per definitie een gematigd discours waar de taal van de Nee-politiek haaks op staat.’ Oh ja, klopt.
Er zit ook een ernstige waarschuwing in dit boek. Hij citeert in zijn inleiding de afscheidsbrief van Diederik Samsom: “Biedt weerstand aan de Sirenen van de verleidelijke megafoonpolitiek”. In de epiloog roept Leers politici op dicht bij de reden te blijven waarom ze ooit de politiek in gingen. Politiek moet meer zijn dan willen winnen met allerlei slimme strategieën, maar moet (ook) over ideeën gaan. Inderdaad. Anders wordt politiek een wezenloze machtsstrijd. Waarbij is aangetekend dat ook dit boek niet over inhoud maar over de vorm gaat. (Net als de succesvolle show Politieke Junkies.) Maar ja, ze is zo verleidelijk, he, die megafoonpolitiek. Om te bedrijven en over te lezen.
—
Eerder verschenen op Boekenstrijd
