‘Het touwtje uit de brievenbus’
Jan Terlouw studeerde wis- en natuurkunde aan de Universiteit Utrecht en tijdens zijn studie was hij bestuurslid van studievereniging A-E, voorloper van het huidige A-Eskwadraat. Hij promoveerde in 1964 op onderzoek naar kernfusie aan het FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen en deed vervolgens onderzoek in Cambridge en Stockholm.
Nadat Jan Terlouw in 1967 lid werd van D66, werd hij actief in de Utrechtse gemeentepolitiek en hield zich, net als D66 in die tijd, veel bezig met het betrekken van de Utrechtse burger bij de politiek. Bij de gemeenteraadsverkiezing van 1970 was hij de tweede persoon op de lijst omdat hij zichzelf nog te onervaren vond om lijsttrekker te worden. Na de verkiezingen werd hij fractievoorzitter en bemoeide zich veelal met milieuproblematiek, waaronder de problemen die speelden rond het nieuw te bouwen winkelcentrum Hoog Catharijne. De politiek interesseerde Terlouw zodanig dat hij besloot te stoppen met zijn wetenschappelijke werk om al zijn tijd hieraan te besteden. Ook stelde hij zich beschikbaar voor een zetel tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 1971 en omdat D66 elf zetels behaalde, kwam hij in de Tweede Kamer.
Hier hield hij zich in de periode 1971-1981 voornamelijk bezig met economie, energie en milieu. Vanwege zijn achtergrond als bètawetenschapper werd hij gezien als autoriteit op het gebied van technologie en milieu. Hij hield zich bezig met het beleid rond olie- en gaswinning, waarbij werd gekeken of er kon worden geboord in de Waddenzee, de Veluwe en de Noord-Hollandse duinen. Door de oliecrisis van 1973 kwamen deze onderwerpen steeds meer op de politieke agenda. Ook wist hij aandacht te genereren voor de discussie over de afsluiting van de Oosterschelde hetgeen uiteindelijk tot de aanleg van de Oosterscheldekering.
Na het terugtreden van Hans van Mierlo als fractievoorzitter door een verschil van inzicht met de rest van de fractie over de te kiezen koers werd Terlouw in september 1973 gekozen tot fractievoorzitter. Terlouw was, in tegenstelling tot Van Mierlo, een tegenstander van verregaande samenwerking met progressieve partijen waaronder de PvdA en plannen hiervoor werden dan ook niet verder doorgezet. D66 behaalde in deze periode slechte resultaten. In oktober 1976 maakte Terlouw bekend zich niet beschikbaar te stellen als lijsttrekker. Aangezien er geen alternatief was voor het lijsttrekkerschap, werd tijdens een partijcongres in november 1976 een beroep gedaan op Terlouw om zich toch beschikbaar te stellen en hij besloot te blijven.
In het kabinet Van Agt II en III was Jan Terlouw minister van Economische Zaken en vicepremier. Na de Tweede Kamerverkiezingen in 1982, die een nederlaag voor D66 waren, verliet Terlouw de Haagse politiek. Hij ging in 1983 in Parijs werken, als secretaris-generaal van de Conferentie van Europese transportministers. Hij hield zich hierbij bezig met het bevorderen van transport tussen West-Europese landen.
In 1991 werd hij benoemd tot commissaris van de Koningin in Gelderland en was daarmee de eerste D66’er die een dergelijke functie bekleedde. In deze functie liet hij in januari 1995 grote gebieden tussen de grote rivieren evacueren in verband met dreigend hoog water. Eind 1996 ging hij met pensioen.
Jan Terlouw vertelde iedere dag aan zijn kinderen een zelfverzonnen verhaal. Hij wist door hun reacties te peilen of de verhalen spannend genoeg waren of juist te spannend en wanneer de aandacht vastgehouden werd. Ook waren er verhalen waarnaar zijn kinderen de volgende dag terugvroegen en deze werden onderdeel van een reeks De avonturen van Oom Willibrord. Zijn meest bekende boek is Oorlogswinter, dat in 1972 uitkwam; het is gebaseerd op de eigen ervaringen van Jan Terlouw tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het boek is ook succesvol verfilmd. Evenals Koning van Katoren werd het bekroond met een Gouden Griffel.
Marjolein Westerterp, auteur en dochter van minister Westerterp, voerde gesprekken met Jan Terlouw en stelde dit boek samen dat bedoeld is om mensen bewust te maken van de milieucrisis: “Als mensen beseffen wat we de aarde aandoen, zullen ze willen veranderen, voor hun kinderen, voor de toekomst”.
Bekend werd Jan Terlouw toen hij ter gelegenheid van zijn 85e verjaardag in het tv programma De Wereld draait door was en daar vertelde over het afnemende onderlinge vertrouwen waarbij hij refereerde aan de gemoedelijkheid van vroeger met het sindsdien iconisch geworden ‘touwtje uit de brievenbus’. Vertrouwen keert ook in deze gesprekken terug.
Opvallend bij Jan Terlouw – zoals bij meer oud-politici – is aan de ene kant een wijze toon van relativering en tegelijk een krachtiger nadruk op wezenlijke thema’s in ons leven. Wij kunnen niet alles weten, heeft hij ontdekt en daarom doen we er goed om ons te laten leiden “… naar wat wij bijna zeker weten”. Zo horen we zijn visie op de rol van de overheid, de politiek en de democratie. Er is leiderschap en daadkracht nodig. Mooi vind ik zijn uitspraak dat je “als politiek leider de mensen in het hart moet raken”. Hij is bewogen om de huidige samenleving en maakt zich zorgen om tendensen van individualisering, angst en eenzaamheid.
Opvallen is zijn sceptische houding ten aanzien van religie waar hij wel respect voor heeft maar geen enkele affiniteit mee heeft. Ook zijn persoonlijk leven en zijn schrijverschap komen ter sprake.
Dit boek is een aardige kennismaking met de mens en oud-politicus Jan Terlouw. Het overkomt mij wel vaker bij mensen die geen functie meer bekleden: je leest wat hen ten diepste drijft en bezighoudt en vraagt je af: hadden we dat op deze manier meer eerder gehoord en gemerkt. Het lijkt erop alsof mensen pas hun meest waardevolle gedachten naar voren brengen wanneer zij niet meer aan hun functie gebonden zijn. Blijkbaar zijn er teveel belangen, zit een politicus zozeer in een web van partijen en visies verstrikt dat hij daar niet eerder toe komt. Desalniettemin bevat dit boek goede gedachten die elementair zijn voor onze samenleving.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
