Een ándere benadering van mensen
[Recensie] Dit boek is volgens de ondertitel Een pleidooi voor acceptatie van de werkelijkheid en het loslaten van modeldenken. Floortje Scheepers is hoogleraar innovatie in de GGZ en medisch afdelingshoofd psychiatrie aan het UMC in Utrecht.
Opmerkelijk is haar pleidooi aan het begin om dingen níet te weten en níet te begrijpen. Floortje Scheepers wil liever bescheiden zijn over onze mogelijkheden om mensen en dingen helemaal te kennen. Zij constateert dat één op de vier Nederlanders te maken heeft met “mentale ontregeling”. Een getal dat tot nadenken stemt. Zóveel mensen kunnen op de een of andere manier hun draai in het leven niet vinden, zijn ‘het’ even kwijt om het maar – al te – simpel te zeggen. ‘Mentale ontregeling’, wat is dat? Depressiviteit, chronisch verdriet, lijden aan het leven, burn-out, een leeg gevoel van binnen. Je niet gelukkig voelen zoals de titel van een boek luidde “Niets meer te wensen en toch niet gelukkig” van de Amerikaanse rabbijn Harold Kushner. Daarin wordt treffend onder woorden gebracht hoe veel mensen zich vandaag voelen. Dat valt uit te drukken in allerlei gedetailleerde rapporten en nauwkeurig geformuleerde diagnoses maar komt de mens in kwestie daar verder mee?
Floortje Scheepers heeft moeite met de gegroeide benadering zoals die in het handboek voor psychiaters is geformuleerd, het DSM-boek dat in 1952 voor het eerst verscheen en toen 106 psychiatrische stoornissen beschreef. De vijfde editie van dit boek telt maar liefst 541 stoornissen. Wat is er in die jaren gebeurd waardoor het aantal onderwerpen vervijfvoudigd is? Zijn wij mensen zo veranderd, is onze samenleving zo veranderd? Dat valt niet te ontkennen maar de grootste oorzaak is toch wel dat onze kennis zoveel gedifferentieerder is geworden en dat deze uitgebreide systematiek een eigen leven is gaan leven. De behoefte aan een dekkende diagnose biedt daardoor geen houvast meer maar doet ons verdwalen in een medisch woud van kenmerken.
Floortje Scheepers gaat de uitdaging aan en pleit ervoor om dit denken los te laten. Dat is moedig want zoals ze zegt: “Het is niet eenvoudig om dan na verloop van tijd toe te geven dat bepaalde paden wellicht nergens toe leiden en beter afgesloten kunnen worden”, pag 75. Het groeiende onderzoek heeft ons aan de ene kant wel verder geholpen in onze kennis van mensen maar onze relatie tot de levende mens zélf is daardoor in het gedrang gekomen.
Dit is niet alleen in de psychiatrie het geval. In vrijwel alle sectoren van de samenleving zijn protocollen en werkmodellen overheersend geworden. Onderwijs is te afhankelijk van een ontwikkelingscurve van té gedetailleerde onderdelen van bijvoorbeeld rekenen, lezen en taal waarin gescoord moet worden.
Het werk in de zorg wordt belast met een enorme registratiedrang. Onlangs kwam een ziekenhuis in het nieuws die ‘overbodige’ registratie wegliet en daardoor ruim 20 minuten werktijd per persoon per dag bespaarde. Er werd evengoed nog van alles vastgelegd maar het laat zien dat we onszelf en elkaar opzadelen met teveel ‘achter de computer’ die beter aan mensen en kinderen kan worden besteed.
Tal van interessante cases verhelderen het betoog van Floortje Scheepers. Prachtig en zelfs ontroerend is het verhaal van de 15-jarige jongen voor wie zij met een tekening inzichtelijk maakt wat er met hem aan de hand is. Het maakt iets los bij deze jongen die aanvankelijk bijna ontoegankelijk was.
Aardig zijn de gesprekken die zij voert andere deskundigen al is het de vraag wat dit wezenlijk toevoegt aan hetgeen de auteur zelf al heeft gezegd. In feite vindt er meestal een vriendelijke bevestiging plaats; dat blijkt ook uit de conclusie die Floortje Scheepers na ieder gesprek zelf trekt.
Dit boek Mensen zijn ingewikkeld doet mij denken aan het boek Het tekort van het teveel van Damiaan Denys die constateert dat al onze goedbedoelde psychische zorg niet tot een afname van psychische klachten leidt. Ik vermoed dat Denys het van harte eens kan zijn met zijn collega Scheepers.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
