Fascinatie voor Japanse kunst
[Recensie] Het boek Mesdag en Japan is het eerste in een nieuwe boekenreeks waarin telkens een deel van de Mesdagcollectie centraal staat: De Mesdag Collectie in focus. Mesdag en Japan is niet alleen het eerste boek in deze reeks, maar ook het boek bij de tentoonstelling Mesdag & Japan. Het Verre Oosten verzameld. Deze tentoonstelling organiseerde de Mesdag Collectie in het voorjaar van 2018, gelijktijdig met de tentoonstelling Van Gogh & Japan die toen in het Van Gogh Museum in Amsterdam te zien was. Vincent van Gogh en Hendrik Willem Mesdag raakten allebei gefascineerd door de Japanse kunst, zij het op verschillende manieren.
In Mesdag en Japan wordt de Japanse Mesdagcollectie in een cultuurhistorische context gebracht. Zo leert de lezer niet alleen over de rijke collectie van Mesdag, maar ook van de populariteit en ontwikkeling van de Japanse (verzamel)kunst in Nederland in het algemeen. Op deze manier kan het boek dan ook worden gezien als een hommage aan een eigenzinnige verzamelaar en zijn hoogwaardige collectie Japanse toegepaste kunst.
De collectie Japanse toegepaste kunst van Mesdag bestaat uit voorwerpen van diverse pluimage: van samoeraizwaarden en bontgekleurd aardewerk tot bronzen kraanvogels en majestueuze altaarvazen. Mesdag bracht samen met zijn vrouw Sientje Mesdag-van Houten maar liefst honderdveertig objecten uit Japan bijeen. Hier zitten objecten bij van het type dat bij de gemiddelde verzamelaar aan het einde van de negentiende eeuw in huis te vinden was, maar ook unieke en hoogwaardige stukken kunstnijverheid. Mesdag wist – net als de meeste verzamelaars in die tijd – waarschijnlijk weinig over datering en herkomst van de objecten, maar werd aangetrokken door de esthetiek van de Japanse kunst. Meer dan de helft van Mesdags Japanse objecten bestaat uit zogenoemd Satsuma-aardewerk. Dat was geglazuurd aardewerk met bonte kleuren en goud dat oorspronkelijk werd gemaakt in de Japanse provincie Satsuma en populair was in het westen omdat keramiek werd aangepast aan de westerse smaak. Zo werden bijvoorbeeld draken aangebracht of exotisch aandoende decoraties van vogels en bloemen.
Dat Mesdag dit soort Japanse kunst verzamelde was in die tijd niet uitzonderlijk. Sterker nog; het verzamelen van Japanse toegepaste kunst was in Nederland aan het eind van de negentiende eeuw een rage. Mesdag verzamelde echter meer dan alleen Japanse kunst, hij verzamelde ook schilderijen en tekeningen van kunstenaars uit de Franse School van Barbizon en de Haagse School – waartoe hij zelf ook behoorde. Voor zijn schilderijenverzameling liet hij naast zijn woonhuis met atelier een museum bouwen, Museum Mesdag. Hij opende het museum in 1887, dezelfde periode waarin hij de meeste Japanse objecten kocht. Hoewel we nu heel zorgvuldig met de objecten omgaan, deed Mesdag dat in zijn tijd niet. Hij bewaarde zijn penselen gewoon in de Aziatische vazen op zijn werktafel.
Het boek is rijkelijk geïllustreerd met de diverse objecten uit de Japanse collectie van Mesdag. Het boek – en de tentoonstelling – tonen echter niet alleen de prachtige objecten, maar brengen ook het verhaal erachter in beeld door bijvoorbeeld aandacht te besteden aan de herkomst van de objecten. Zo wordt aan de hand van nota’s van kunsthandel Van Wisselingh & Co bijvoorbeeld getoond welke objecten Mesdag bij de Haagse kunsthandelaar kocht en welke bedragen hij daar voor neerlegde. Blikvangers die Mesdag bij Van Wisselingh kocht waren twee meer dan levensgrote bronzen kraanvogels, waarvoor hij in 1889 maar liefst vijfhonderd gulden betaalde. Naast Japanse kunst verzamelde Mesdag ook het aardewerk van Theo Colenbrander, die zich voor veel van zijn eigenzinnige ontwerpen liet inspireren door Japanse voorbeelden.
Al met al biedt de publicatie dankzij de vele illustraties en korte informatieve hoofdstukken een bijzonder fraai overzicht van de Japanse collectie van Mesdag en plaatst die naast die van zijn tijdgenoten. Zo wordt de collectie op een nieuwe manier bekeken.
—
Eerder verschenen op Hereditas Nexus
