Blijgeestige uitvergroting van dorp in de ban van een ritueel
[Recensie] Messias van niks is een interessant debuut. Het verhaal speelt in een klein fictief Vlaams dorpje dat doet denken aan bestaande bedevaartsplaatsjes als Heppeneert, een gehucht in Vlaanderen met als enige attractie een oud Mariabeeldje, een kerk en ernaast een uit de kluiten gewassen winkel die gespecialiseerd is in de verkoop van religieuze kaarsen. Precies zo’n dorp is het fictieve Vuchelt. De enige attractie in Vuchelt is de Hadewijchberg waar de mystica Hadewijch haar meeste werken heeft geschreven. Elke drie jaar is er een processie die Hadewijch eert en die van heinde en ver toeristen en gelovigen trekt. Middelpunt van de processie is het schrijftafeltje van de dichteres dat dan rondgedragen wordt.
De minne van Hadewijch
Michiel Cox heeft diverse elementen uit de teksten en visioenen van Hadewijch in zijn roman ingebed. Hadewijch leefde in de dertiende eeuw, een tijd waarin met de minne de liefdesrelatie tussen mens en God werd bedoeld, het was de tijd waarin die hoofse minne het debat bepaalde. Hadewijch schreef zeer zinnelijk en erotisch over deze eenwording met wat zij “de Geliefde” noemt, en Cox speelt, alhoewel soms iets te nadrukkelijk, met de seksuele lading die een hedendaagse lezer ervaart bij het lezen van Hadewijchs poëzie en teksten. Odetta, die op een dag in het dorp verschijnt en zo bezeten raakt van Hadewijch dat ze zichzelf uitroept tot de nieuwe Hadewijch, doet niets liever dan vertellen over hoe haar Afrikaanse minnaar haar bevredigde en hoe de vleselijke lust haar grote zonde is. Het verhaal over zowel de genezing als de dood van Odetta wordt verteld door vier sterk van elkaar verschillende personages.
Miriam is een Groningse journaliste die toevallig het dorp aandoet en meteen een verhaal ruikt als ze hoort hoe Odetta genezen zegt te zijn door Hadewijch. Zij vindt Odetta maar een vrolijke dorpsgek, iemand die ze met een paar handige suggesties richting een interessanter verhaal kan duwen. Miriam is niet de enige die uit eigenbelang een helpende hand biedt. De ramp die het dorp zal treffen wordt door verschillende van zo’n kleine duwtjes bepaald. Wat mij betreft het mooiste personage in de roman is de Vucheltse Jeannine, die haar inkomen verdient met het verkopen van wierook. Over haar man André die al vijftien jaar heeft gezwegen merkt ze slechts nuchter op “dat woorden zijn als water in een glas, op een bepaald moment is het op.” Jeannine beziet de verandering bij haar man André en de hype rondom Odetta met een gelatenheid als een boer die geleerd heeft de onbestendigheid van het weer te accepteren. Toch laat zelfs zij zich meeslepen in de rage die Odetta rondom zichzelf creëert en hijst ze zich in een beige pij. Wie zich niet laat meeslepen is mijnheer pastoor, een man die al jaren geleden van zijn geloof gevallen is maar de baan als pastoor blijft uitoefenen omdat het een vast loon betekent. Hij realiseert zich dat het dorp op een ramp afstevent maar weet het tij niet te keren. Integendeel, hij wordt door de bisschop tot de orde geroepen als hij Odetta niet wil begraven.
Cox zet het kleine dorp en zijn bewoners levendig en sfeervol neer, met Vlaamse uitdrukkingen en kleine perikelen rondom kostuums van de fanfare en hoe al dan niet in de pas te lopen tijdens de processie. Gedurfd is de manier waarop hij Sven, de impotente gids op de Hadewijchberg, in diens eigen fantasie en aanbidding voor “de champignon” laat ontsporen. De nog steeds thuiswonende Sven wordt continue overvallen wordt door allerlei seksuele fantasieën, waarvan hij hoopt dat ze hem ooit genezen van zijn impotentie. Uiteindelijk mondt zijn persoonlijke catharsis uit in pijnlijke #metoo situaties, die me toch de sympathie voor Sven niet wegnemen. Op dat moment is het hele dorp al overspoeld door gelovigen en toeristen die alles wat ze zien als een show ervaren, met ingehuurde acteurs. “De kids vinden het amazing, dat is zeker. Tot hoe laat werkt u,” vraagt dan zo’n toerist aan Odetta die zich daarop verslagen op het schrijftafeltje zet. Toerisme verandert alles in kijkers en bekekenen, verandert wat authentiek is in een openluchtmuseum.
Messias van niks is een blijgeestige roman waarin het opgeklopte en vergankelijke van een hype, het kuddegedrag van de mens en het nietsontziende van fanatisme onder de loep wordt genomen, en misschien heeft Michiel Cox ook wel een klein monument voor zo’n typisch Vlaams gehucht willen oprichten.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
