Aardse paradijzen in oost en west, 1200-1600
[Recensie] Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden presenteert in de zomer van 2019 de tentoonstelling getiteld Middeleeuwse tuinen: aardse paradijzen in oost en west. In deze tentoonstelling staan de tuinen uit het oosten en westen centraal. Bij de tentoonstelling verschijnt een gelijknamige publicatie waarin de verschillende tuinen uit de periode van 1200 tot 1600 aan bod komen. In deze periode waren tuinen alomtegenwoordig in zowel de westers-christelijke als in de oosters-islamitische maatschappij, met opvallende overeenkomsten en verschillen. Zo weerspiegelen middeleeuwse tuinen de diversiteit van de middeleeuwse wereld.
Dat er veel overeenkomsten waren tussen de tuinen van oost en west, komt goed tot uitdrukking in de poëzie. Zo is er in het Latijn en Perzisch geschreven over rozen en liefde in de tuin. Daarnaast wordt zowel de sultan als Maria afgebeeld in een besloten hof en stellen moslims én christenen zich het paradijs voor als een prachtige tuin. Sterker nog het woord ‘paradijs’ is afgeleid van het Perzische woord voor tuin, paridaeza. Europese kloostertuinen zijn ook gebaseerd op Perzische vierdelige tuinen, chahar-bagh.
In het boek is echter niet alleen aandacht voor de verschillende tuinen en hun overeenkomsten en verschillen. Er is ook informatie te vinden over het gereedschap dat bij het tuinonderhoud komt kijken. Zo is er aandacht voor een chantepleure, oftewel duimgieter. Dat is een bolvormige gieter van aardewerk met een handvat. In de bodem van de gieter bevinden zich gaatjes en in de greep één gat. De gieter werd gevuld door deze onder te dompelen in water en vervolgens met de duim op het gat in de greep omhoog te tillen. Wanneer je vervolgens je duim van het gat haalde kon je gemakkelijk doseren bij de plantenbedden.
Voor de tentoonstelling en publicatie heeft het Rijksmuseum van Oudheden samengewerkt met de nabijgelegen Hortus botanicus Leiden. Dit resulteerde in een wandeling door de Clusiustuin en achtergrondinformatie over deze tuin in het boekje. De tuin is ook niet zomaar een tuin, het is de basis geweest voor de Leidse Hortus in 1590, vernoemd naar de eerste prefect Carolus Clusius (1526-1609). De tuin werd een bonte verzameling planten, zowel medicinaal als bolgewassen, sierplanten en exotische planten stonden bij elkaar. Op de oorspronkelijke plattegrond en plantenlijst uit 1595 is nog te lezen dat de tuin 1585 plantennamen telde met ruim 700 verschillende soorten. Deze lijst werd in 2009 gebruikt om de tuin te reconstrueren, waardoor hij nu nog altijd te bezoeken is.
In de publicatie krijg je als lezer een keur aan tuinen voorgeschoteld; van nuttige tuinen zoals kruidentuinen, groentetuinen en wijngaarden tot aangename tuinen met bloemen, pergola’s, bomenlanen en fonteinen. De vele illustraties in het boek verbeelden hoe de tuinen er uit hebben gezien en brengen de tentoonstelling als het ware op papier. Zodat je als lezer thuis kunt nagenieten.
De tentoonstelling Middeleeuwse tuinen – Aardse paradijzen in oost en west is van 2 mei tot en met 1 september 2019 in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden te bezoeken. Aan de overkant van het museum bevindt zich de Hortus botanicus Leiden, de oudste wetenschappelijke tuin van Nederland. Hier is als aanvulling op de tentoonstelling een wandeling te maken langs medicinale planten.
—
Eerder verschenen op Hereditas Nexus
