Antwoord op de Russische agressie
[Recensie] Schrijfster Oksana Zaboezjko neemt het in Mijn langste boektournee op voor haar vaderland Oekraïne en beantwoordt de Russische agressie met haar pen, het enige wapen waarover ze beschikt. Ze beschouwt de aanval op haar land niet als het begin van een nieuw conflict, maar als een nieuwe fase in een campagne van destabilisatie die al jarenlang aan de gang is en waar het Westen zich lange tijd op verkeken heeft.
Machteloze positie
Aan de vooravond van Ruslands aanval op Oekraïne in februari 2022 nam Oksana Zaboezjko nietsvermoedend het vliegtuig om haar jongste boek in het buitenland te promoten. Het begin van haar ongewild ‘langste boektournee’, waaraan het essay dat ze over de oorlog schreef zijn naam ontleend. Die oorlog, zo herhaalt ze meermaals, is al begonnen in 2014 met de annexatie van De Krim en met het oorlog stoken van Rusland in de Donbas. Vanuit haar machteloze positie in het buitenland grijpt Zaboezjko naar de enige wapens waarover ze beschikt, haar pen en haar stem, om de Europeanen duidelijk te maken waar het in deze oorlog écht om draait. Voor haar is het duidelijk dat niet minder dan het voortbestaan van Oekraïne als natie op het spel staat en dat is niet onterecht gezien Poetins claim dat Oekraïne geen bestaansrecht heeft als soevereine staat.
KGB-doctrine
De kern van Zaboezjko’s betoog is dat Oekraïne al jarenlang geviseerd wordt en het slachtoffer is van de KGB-doctrine van ‘ideologische ondermijning’. Deze tactiek uit de Sovjettijd komt erop neer dat je je vijand een wereldbeeld oplegt dat hem belet in het geval van een dreiging adequaat op te treden. De doctrine bestaat uit verschillende fasen, gaande van demoralisering over destabilisering en crisis tot normalisering. In het geval van Oekraïne betekent het volgens Zaboezjko onder meer dat Rusland een kunstmatig vijandbeeld heeft gecreëerd tussen de Russischtalige en de andere Oekraïners, nadien incidenten heeft gecreëerd om het separatisme aan te wakkeren en die ‘Oekraïense crisis’ heeft aangewend om tussenbeide te komen. Veel van Zaboezjko’s beweringen lijken op zijn minst een grond van waarheid te bezitten, maar of er zo’n duidelijke en doelbewuste strategie achter zit zullen de historici van morgen moeten vaststellen.
Problematisch
In het Westen gaat men ervan uit dat de tweedeling van Oekraïne een politiek feit is dat al jarenlang voor de oorlog tot uiting kwam in verkiezingsresultaten (waarbij het oosten en zuiden van het land voor Russischgezinde kandidaten stemde). Niet zo volgens Zaboezjko, die op basis van haar eigen ervaringen vaststelt dat boeken in het Oekraïens al twintig jaar nog amper aan bod kwamen in Oost-Oekraïne en dat Russische uitgevers er gaandeweg de markt begonnen te domineren. Idem dito voor Russische nieuwsmedia, en dat maakt het natuurlijk problematischer. Zaboezjko maakt haar punt weliswaar nogal opzichtig en gaat voorbij aan de taalcomplexiteit van het land en lijkt te verlangen naar een vroegere, utopische tijd waarin alle Oekraïners harmonieus samenleefden. Dat je in tijden van oorlog appelleert aan harmonie is niet onlogisch, maar een schrijver is geen politicus en wat meer gelaagdheid zou haar relaas overtuigender maken.
Het hartstochtelijk pleidooi van Zaboezjko’s apologie van Oekraïne is immers de kiem van de zwakte van haar betoog. Zo vergaloppeert ze zich regelmatig, door bijvoorbeeld op haar beurt boudweg te beweren dat Rusland “geen geschiedenis heeft” ondergraaft ze haar eigen betoog. Gelukkig is er vertaler Tobias Wals om in het nawoord voor het nodige evenwicht te zorgen, alsof het boek een bijsluiter mee krijgt om te waarschuwen voor mogelijke bijwerkingen van een te hoge dosis Zaboezjko. ‘Mijn langste boektournee’ geeft inzicht in de ontstaansgeschiedenis van het Russisch-Oekraïense conflict, maar is in de eerste plaats van belang omdat het getuigt hoe een schrijfster in tijden van oorlog met woorden terugvecht.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow
