"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Mijn Mata Hari

Zaterdag, 11 november, 2017

Geschreven door: Hanneke Boonstra
Artikel door: Marjon Nooij

Het leven van een Friese mythe

[Recensie] Op 15 oktober 2017, was het honderd jaar geleden dat de Friese Mata Hari in Vincennes – nabij Parijs – werd geëxecuteerd, na een geheim proces waarin ze werd beschuldigd van spionageactiviteiten. Uit verhalen van haar tante was journaliste Hanneke Boonstra twintig jaar lang in de veronderstelling dat ze familie zou zijn van Mata Hari. Ze kreeg het gevoel dat er iets niet klopte en samen met haar neef Steven dook ze de archieven in Friesland in, met in haar hoofd de vraag waarom de naam Mata Hari voortleeft.

De uiteindelijke conclusie was dat Mata Hari van veel mensen familie was, behalve van haar. Toch voelde Boonstra zich steeds meer verbonden met haar en reist ze naar vele plaatsen waar Mata Hari haar voetstappen heeft achtergelaten. Ze spreekt met deskundigen, tal van schrijvers die over de beroemde danseres hebben geschreven, filmmakers en allerlei geïnteresseerden. Het uiteindelijke resultaat is dit fraaie en goed verzorgde boek, Mijn Mata Hari.

Margaretha Zelle

Mata Hari wordt op 7 augustus 1876 geboren als Margaretha Geertruida Zelle in Leeuwarden. In 1895 trouwt ze met KNIL-kapitein Rudolph MacLeod en twee jaar later vertrekken ze met hun zoon Norman-John naar Java, waar later hun dochter Non wordt geboren. Norman-John overlijdt daar in 1899. Het huwelijk strandt na acht jaar en Non blijft bij haar vader wonen, terwijl Zelle berooid naar Parijs vertrekt.

In ‘La ville lumière’ – de lichtstad Parijs – verdient ze haar brood door in een circus en als schildersmodel te werken. Later zal ze haar exotische dansen gaan opvoeren, die haar een van de beroemdste vedettes maken van de Parijse belle époque . Op 13 maart 1905 neemt ze de naam Mata Hari aan. Mata Hari is Maleis voor ‘oog van de dageraad’.

Journalisten van over de hele wereld speldt ze steevast een ander verhaal op de mouw. Ze raakt echter verstrikt in haar eigen fantasieën en leugentjes over onder andere haar adellijke afkomst. Ze mist haar dochter, maar kan geen afscheid nemen van haar carrière en Parijs. Pas ik 1915 schrijft ze aan Non: “Lieve Nonnie. Ik verlang erg je eens te zien. Ik heb er altijd zooveel moeite voor gedaan, maar het is nooit gelukt. Wil je mij het groote plezier doen me te ontmoeten. Dat is het eenige dat ik van je verlang.” Helaas zal het er nooit meer van komen.

Spionage

Vele minnaars passeren de revue, maar voor Mata Hari gaat het in 1917 gruwelijk mis. Ze wordt verdacht van spionage voor de Duitsers, aangehouden en in een donkere, vieze cel gegooid. Wat volgt is een proces waarna de krijgsraad haar de doodstraf oplegt.

“Op de 15e oktober 1917 wordt ze vroeg gewekt. Ze heeft goed geslapen, dankzij de dubbele dosis slaapmiddel die de gevangenisarts dr. Bizard haar had gegeven, voordat hij haar een goede nacht wenste. Ze zit op de rand van haar bed en kleedt zich zorgvuldig aan. Kousen, een grijze japon, lange handschoenen, halve laarsjes en een driekantige doek. Bizard biedt haar vlugzout aan. Ze slaat het af. Ze lopen door een lange gang, waar de ratten tussen onze voeten doorschoten, schrijft Bouchardon later in zijn memoires. De twaalf militairen leggen aan en schieten. Ze zakt in elkaar. Wachtmeester Petoy loopt naar haar toe en geeft haar het genadeschot.”

Brieven en foto’s

Bij Lourens Oldersma, van het Fries Letterkundig en Historisch Centrum Tresoar, vindt auteur Hanneke Boonstra een collectie foto’s en 21 brieven, geschreven door Margaretha Zelle in de periode 1903-1904. Uit dezelfde periode zijn er ook brieven die betrekking hebben op de relatie tussen Mata Hari en haar man. Dit alles stamt uit de periode ná de scheiding van tafel en bed in 1902 en vóór haar vertrek naar Parijs. Het zijn de foto’s die Mata Hari laten beseffen dat ze voordeel kan halen uit haar uiterlijk.

Wat voor de auteur eens begon met een familieverhaal is uiteindelijk een prachtig boek geworden over een van de meest tot de verbeelding sprekende mythes uit Friesland. Rijk geïllustreerd met prachtige foto’s, ook in kleur. Voor- en achterin zijn plattegronden te vinden van Leeuwarden en Parijs met verwijzingen naar de belangrijkste plaatsen die Mata Hari tijdens haar leven bezocht. Boonstra is in haar voetsporen getreden en heeft haar leven in kaart gebracht en is er in geslaagd om een heel compleet plaatje van haar te creëren in tekst en beeld.

De verslagen die in dit boek zijn opgenomen verschenen eerder als blogs op de website van het Fries Museum in Leeuwarden. Hier is tot en met april 2018 de tentoonstelling te bezoeken: Mata Hari, de mythe en het meisje.

De auteur

Voordat Mata Hari haar dagelijks bestaan begon te bepalen, was journalist Hanneke Boonstra werkzaam bij kranten, radio en tv, vooral in Groningen. Ze schreef voor persbureau Tammeling, was chef nieuwsdienst bij de Drents Groningse Pers, schreef columns voor regionale kranten – waaronder de Leeuwarder Courant – en werkte als verslaggever en presentator voor RTV Noord, waar ze daarna chef tv werd. Als hoofdredacteur van de Universiteitskrant gaf ze leiding aan de overgang van een papieren naar een digitale krant. Twee jaar geleden benaderde ze het Fries Museum voor het schrijven van (25) blogs over Mata Hari.” (bron: www.friesmuseum.nl)

Eerder verschenen op Metdeneusindeboeken