Linken tussen theologiegeschiedenis en de actualiteit
Recensie van Paul van Geest: Mijn moeder, paus Franciscus en andere verrassingen, kleine essays over menselijke drijfveren, relaties en voorbestemming
De schrijver
Prof. dr. Paul van Geest (1964) is hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Universiteit van Tilburg en bijzonder hoogleraar Augustijnse Studies aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Ook geeft hij leiding aan het centrum voor patristisch onderzoek. Van Geest is voor alles een Augustinuskenner, maar treedt de laatste jaren steeds vaker op als ‘publiek theoloog’ in de krant en voor tv en radio. Zo ontving hij als bekend theologisch gezicht in 2014 de titel ‘theoloog van het jaar’.
Thematiek
Het is een boekje met verzamelde columns die Van Geest de afgelopen jaren schreef, met name voor het Nederlands Dagblad. Zoals de (niet bepaald sterke) titel en ondertitel al doen vermoeden gaan zijn columns over ‘van alles en nog wat’. Een rode lijn is echter dat de auteur steeds doet waar hij zich de laatste jaren in heeft bekwaamd: het populariseren van gedachten die hij in de theologiegeschiedenis tegenkomt en die in verband brengen met de actualiteit. Het recept is veelal dat Van Geest een actuele kwestie aansnijdt (‘de economische crisis en onze hebzucht’) en er dan een traktaat van Augustinus tegenaan gooit dat laat zien dat die het in feite al over dezelfde dingen had.
Opvallende eigenschap
Van Geest bewandelt voortdurend de brug tussen zijn geliefde vergeelde, stoffige en breekbare premoderne theologische bronnen (die prominent op de voorkant prijken) en de vragen en problemen van de seculiere cultuur. Het mag opvallend heten dat een kerk- en theologiehistoricus vandaag de dag niet noodzakelijk veilig opgesloten zit in zijn historisch onderzoek, maar zich luid en duidelijk bemoeit met morele vragen en een ‘unverfrohren’ katholiek geluid laat horen. Bij Van Geest zijn Augustinus en zijn christelijke kornuiten geen relicten uit het verleden, maar richtingwijzers voor vandaag.
Slechtste zin
Van Geest schrijft helder, en is vooral erg goed om je als lezer kort en duidelijk in te leiden in één of andere kerkhistorische situatie. Een prima onderwijzer. Als columnist schiet hij echter duidelijk tekort. Zijn observaties en meningen zitten teveel vast aan het gezellige en genuanceerde academische gebabbel. Een voorbeeld: “Bezinning op en inzicht in drijfveren is noodzakelijk voor alle partijen om alert te blijven en op basis van de ontwikkelde ‘meetlat’ al in een vroeg stadium een eventueel ingrijpen te kunnen beargumenteren”. Oké, dat was misschien wel de slechtste zin uit het hele boek, maar hij illustreert uitstekend waar het bij van Geest vaak fout gaat.
Reden om dit boek niet te lezen
Zoals de titel en de ondertitel al duidelijk maken is het boek een vergaarbak. Ook missen de columns een heldere, pakkende pointe. Van Geest is te genuanceerd om een begenadigd columnist te zijn. Hij babbelt teveel. Zijn columns eindigen voortdurend met een vraag of een ‘misschien’ of een ‘in zekere zin’. Ook de wat mij betreft lovenswaardige verbinding tussen premoderne bronnen en onze hedendaagse culturele situatie (graag meer daarvan!) verloopt soms wat goedkoop en vooral aarzelend suggestief. “Hoe zou Ignatius van Loyola gereageerd hebben op dit en dit hedendaagse verschijnsel?” Who cares? Geef me liever inzicht in de spiritueel-theologische grammatica van zijn denken en laat daarmee onze seculiere zeepbel eens lekker uit elkaar spatten.
Reden om dit boek wel te lezen
Zoals ik al zei neemt de auteur je heel gemakkelijk en vaardig mee in theologie-historische onderwerpen en laat hij zien dat hij als theoloog wat te vertellen heeft over maatschappelijke kwesties. Vooral de hoofdstukken waarin hij economie en theologie aan elkaar koppelt zijn heel onderhoudend en – voor alle duidelijkheid – volstrekt niet moralistisch. Laat de teksten en de levens van Augustinus, Benedictus en al die anderen maar weer stralen in hun radicale eenvoud en herkenbaarheid. Het zijn voor ons vandaag belangrijke richtinggevende bronnen van inspiratie.
—
Eerder verschenen in de Trouw
