Autofictie opgehangen aan de 48 affecten van Spinoza
De eerste zin
“Het is kwart voor elf en voor de dag goed en wel begonnen is, ben ik al door zo veel zaken of aandoeningen van de begeerte gedwongen om iets te doen dat het me op dit moment belachelijk voorkomt om het allemaal een voor een op te schrijven.”
Recensie
Wanneer H. de vertelster van Els Moors’ nieuwe roman Mijn nachten met Spinoza meedeelt dat hij hun relatie wil beëindigen, breekt er iets in haar. Opeens is alles belachelijk, kan ze nergens nog genoegen in vinden en is ze woedend dat ze moet blijven leven. Zo hoopgevend was die relatie nochtans niet. Acht jaar lang pendelde ze om de zoveel tijd tussen Brussel en Keulen om daar een hotelkamer te delen met de 22 jaar oudere schrijver H., die wel zei van haar te houden, maar te beroerd was om zijn gezin voor haar te verlaten. Tot die laatste keer dus, toen hij zei definitief voor zijn gezin te kiezen. Om de dood af te wenden, neemt de vertelster zich voor iedere dag zes pagina’s te schrijven over haarzelf, opgehangen aan de 48 affecten die Spinoza in zijn Ethica behandelt. Vandaar de titel van de roman, Mijn nachten met Spinoza, en de hoofdstuktitels die rechtstreeks van bij de Nederlandse filosoof komen, zoals:
“Woede is een begeerte die ons uit haat aanspoort degene die we haten kwaad te doen.”
Moors‘ boek is autofictie, verklapt de achterflap. H. bestaat dus echt, net zoals A., Moors’ psychologe, en K., de Gambiaanse man die ze in Gent ontmoette en de enige leek die haar uit haar eindeloze gefladder van de een naar de ander had kunnen redden, ware het niet dat hij even later voor een paar weken naar zijn geboorteland vertrok en nadien wel heel erg nieuwsgierig bleek naar haar materiële welstand. Verder lezen we over gesprekken met collega-dichters in Perugia en vrienden in Oostende, en over nog veel meer banaliteiten van het leven. En het is op dat moment dat je beseft dat het geen lor uitmaakt over wie dit boek in feite gaat, want daar is het Moors niet om te doen. Wie een traditionele roman verwacht die je lekker lui met een half oog kunt lezen, is bij haar aan het verkeerde adres. Zij gaat veel uitdagender te werk en laat je op eigen gevoel de uitgang zoeken uit haar woordenlabyrinth.
Drie vragen aan Els Moors
Waarom deze afrekening met het denken van Spinoza?
Moors: “Voor het literaire tijdschrift nY wou ik een artikel schrijven over Spinoza. Ik las zijn En waarom je boek dan ophangen aan Spinoza’s 48 affecten? Moors: “Dat leek me een geniale manier om het concept fictie te onderzoeken. Fictie heeft een dwingende, causale spanningsboog. Door mijn roman op te hangen aan die affecten kon ik aan dit narratief ontsnappen. Iedere dag nam ik ze erbij en mediteerde ik er kort over. Waar bevonden die affecten zich in mij, vroeg ik me dan af. Kon ik betekenis genereren zonder een overkoepelend narratief te volgen? Maar ik ontdekte dat onze geest zelf op zoek gaat naar zo’n narratief. Wij zijn constant op zoek naar een samenhang. Dat is wat ook de filosoof Arthur Schopenhauer zegt, dat onze rede na de waarheid van onze levensdrift komt.” Je roman is autofictie, maar hoe auto kan fictie worden? Hoe eerlijk kun je daarin zijn? Moors: “Wat ik opgestoken heb uit de psychoanalyse is dat we ons vooral blootgeven in onze fantasieën, en niet in onze rationaliteit. Mijn boek gaat dus over mezelf, maar tegelijkertijd is het ook fictie, want de woede die erachter zit, is gechargeerd. Ik zat inderdaad met verschrikkelijk veel liefdesverdriet, maar tezelfdertijd speel ik met de perceptie die de lezer van mij heeft. Ik heb dus gedaan wat alle schrijvers doen, ik heb gemanipuleerd. Uiteindelijk is er geen manier om naar de werkelijkheid te kijken zonder dat je haar fictionaliseert. Betekenis geven begint met fictionaliseren. Wij hebben de illusie dat er nog een waarheid daarbuiten zou zijn, maar die is er niet. Er is geen waarheid buiten het verhaal.” — Eerder verschenen op Knack
