Joden onderduikers in Deventer
[Recensie] Deventer had tot de oorlog een bloeiende Joodse gemeenschap. De sfeer was zionistisch, doordat Ru Cohen hier in 1918 de Vereniging tot vakopleiding van Palestinapioniers had opgericht. Tussen 1942 en 1945 waren in tenminste 56 Deventer huizen Joden ondergedoken, heeft Hans van Beeck na negen jaar onderzoek vastgesteld. Hun situatie was extra hachelijk omdat in het naburige Schalkhaar de nazi-politieschool voor Nederlandse agenten was gevestigd, een feit dat Van Beeck niet noemt. Wel beschrijft hij in 56 verhalen per onderduikhuis wie er woonden, hoe het er toeging en (waar mogelijk) hoe het afliep.
Soms liepen de spanningen hoog op. Onderduikers klaagden over het eten en onderduikgevers waren boos over onvoorzichtig gedrag van hun tijdelijke huisgenoten. De plaatselijke politie speelde een kwalijke rol nadat onderduikers verraden waren. Enkele bijzondere onderduikers krijgen extra aandacht onder wie dichteres Helma Wolff-Catz. Alles uiteraard voor zover de auteur het heeft kunnen achterhalen, geholpen door zijn ruim zestig zegslieden die hij treffend ‘getuigen’ noemt.
Van Beeck verdient lof voor het achterhalen van deze onbekende geschiedenissen die een extra dimensie krijgen als je het – wel wat ingewikkelde – systeem van verwijzingen in de marge volgt. Zijn boek is mooi vormgegeven en geïllustreerd met foto’s van de onderduikhuizen en soms ook van bewoners, bijvoorbeeld verzetsman B.J. van den Dool, die ondanks zijn belangrijke rol ontbreekt in de wat slordige namenindex, zoals meer hoofdrolspelers. Jammer dat de auteur terecht wel de synagoge beschrijft, maar zich beperkt tot het noemen van de ‘beruchte Sandberg’, en de man ook in de index geen voorletters geeft, terwijl jhr. E.F. Sandberg hier de kringleider van de NSB was, die zijn partijgenoten opjutte tot de vernieling van die synagoge. Jammer ook dat in de korte literatuurlijst uitgerekend Henk van Baalens boek over de Joden in Deventer ontbreekt, tot nu toe het enige over dit onderwerp. Moed en Mededogen is bijzonder en vertelt een een belangrijk verhaal, maar had iets meer kritische redactie kunnen gebruiken.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
