Vechten tot de laatste snik voor het geloof oude stijl
[Recensie] Zelfs voor wie geboren en getogen is in een klein, volledig katholiek dorp in Limburg, bevat Moederkerk veel nieuwe verhalen over de invloed van de roomse kerk in de twintigste eeuw. Historicus en journalist Jos Palm opende doosjes met talloze herinneringen en foto’s die zijn moeder had bewaard en reconstrueerde vooral aan de hand daarvan haar leven en haar beleving van het katholicisme tussen globaal 1920 en 2000.
Haar jeugd speelde zich af in Arnhem waar de katholieken strijdvaardig hun vaandel plantten in een overwegend liberale en protestantse omgeving. De Gelderse hoofdstad was een belangrijk toneel van de emancipatie van de katholieke minderheid die zich in grote delen van Nederland vanaf 1850 manifesteerde. Palms moeder ging na haar huwelijk in het veel kleinere Zeddam wonen, maar de geestdrift om het katholieke geloof te beleven en uit te dragen was daar niet minder. En dat werd aangewakkerd door haar man, Jos Palms vader, die zo mogelijk nog vromer was dan zijn vrouw.
Mijn verbazing over de cultuur die in Moederkerk wordt beschreven geldt vooral de hersenspoeling die de kinderen en de jeugd ondergingen. In mijn Midden-Limburgse dorp was ook alles afgestemd op het kerkelijk leven en waren der pastoor en de kapelaan alomtegenwoordig, maar wij droegen dat toch met veel blijmoedigheid en blusten het heilig vuur op tijd af met bier en blaasmuziek.
Het katholicisme van de jaren vijftig en de dramatische veranderingen van de jaren zestig heb ik zelf, eerst als misdienaar en later als bewust geloofsafvallige, intensief beleefd. En de ontkerkelijking heb ik in mijn omgeving als tamelijk ontspannen ervaren. De ouders van Palm daarentegen vochten tot hun laatste snik voor het geloof oude stijl en zochten hun heil bij enkele voorgangers die als sektarisch uit de officiële kerk werden gezet.
Mijn verbazing over wat ik bij Jos Palm heb gelezen zegt wellicht meer over mijn eigen omgeving. Mijn oma, die bij ons in huis woonde, was nog van de zeer oude stempel: zij knielde voor de televisie wanneer de paus met Pasen de zegen Urbi en Orbi uitsprak. Maar over de inhoud van het geloof werd met geen woord gesproken.
Ik besef door het lezen van Moederkerk dat ik helaas ook nooit over het dagelijks leven voor de oorlog met mijn ouders heb gesproken. De praktijk in de jaren zestig en zeventig was dat je gewoon met het fijne kerkelijke dorpsleven meebewoog en je ook niet druk maakte over het Tweede Vaticaans Concilie dat de bakens verzette. De pastoor stuurde mij en andere misdienaars wel langs de deuren om voor 7,50 gulden de Nieuwe Katechismus aan de man te brengen.
Palm wijdt ook een hoofdstuk aan het nieuwe geestelijk tehuis dat hij en zijn medestudenten in Nijmegen vonden in de strenge Kommunistische Eenheidsbeweging Nederland, die later is opgegaan in de Socialistische Partij. Hij ziet er een voortzetting in van de levenshouding die het katholieke geloof hen had meegegeven om een goed mens te zijn en iets goeds met je leven te doen. Zo waren hij en zien vrienden eerst goede katholieken en later goede socialisten. Met – gedurende enkele jaren – een rotsvast geloof dat zij ook in Nijmegen tot de ware kerk behoorden.
Moederkerk is een mooi en waardevol boek omdat het zo veel vertelt over de neiging van mensen om ergens bij te willen horen en om hun ontvankelijkheid voor een alomvattende ideologie die een mooie toekomst belooft en richting geeft aan hun handelen. Het boek laat ook zien dat zulke strenge overtuigingen bij verreweg de meeste mensen na een tijdje plaats maken voor relativering van het ooit zo heilige geloof en voor de behoefte om autonoom hun te leven vorm te geven.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
