En hoe nu verder?
[Recensie] Na Mattias is de derde roman van Peter Zantingh (1983). In 2014 las ik kort na elkaar zijn beide eerdere romans: De eerste maandag van de maand over het leven met een dwangneurose en Een uur en achttien minuten over de effecten van een zelfmoord van een jongere op het leven van zijn omgeving, vooral dat van zijn directe vrienden. Vooral dat laatste boek maakte veel indruk op me en niet alleen op mij: het werd onder andere genomineerd voor de Dioraphteprijs. Na Mattias heeft opnieuw rouw en de effecten van een vroege dood op de overlevers tot thema. Ik was nieuwsgierig of Zantingh daarmee zijn geslaagde debuut kan evenaren. Er kan maar een conclusie zijn: ruimschoots!
De achterblijvers
Mattias is dood, zoveel wordt direct duidelijk in het eerste hoofdstuk. Maar hoe dat komt blijft lang onbesproken. En eigenlijk doet dat er in het begin ook niet toe. Het draait daarin meer om de gevolgen voor de achterblijvers en de gedachten die ieder van hen heeft over Mattias. Op zich al fascinerend genoeg. Het is niet eenvoudig je daaruit een beeld van Mattias te vormen. Vooral omdat de persoonlijke herinneringen verschillende verhalen vertellen.
Hoe sterk de structuur van het verhaal is, ontdek je pas echt als je het verhaal voor een tweede keer leest. Er zitten geen losse eindjes in, elke hoofdpersoon speelt een rol, soms via een omweg, soms zonder Mattias ooit gekend te hebben. Daarnaast geeft Zantingh tussen de regels door enige maatschappijkritiek in situaties, de gedachten van de hoofdpersonen en in de gesprekken die gevoerd worden.
Amber, de vriendin van Mattias, maakt het verhaal rond: voor haar zijn het eerste en het laatste hoofdstuk. Dan is er Quentin, zijn vriend, met wie hij een koffietentje wilde openen. Riet en Hendrik, zijn opa en oma. Nathan, geen bekende, maar iemand die aan het stel een strandhuisje verhuurde waar ze niet voor op komen dagen. Issam, een roadie, die hem alleen online kende van een computerspel. Kristianne, zijn moeder. Chris, een blinde man, ook geen bekende, hij gaat trainen voor een marathon met Quentin. Tirra, een oorlogsvluchtelinge die Kristianne ontmoet via een taalcursus.
Typerend voor de familieverhoudingen is dat ze er onderling maar moeilijk over kunnen praten. Onmacht en boosheid, elkaar niet begrijpen omdat iedereen zijn verdriet anders verwerkt, elkaar proberen te ontzien. Maar met het niet uitspreken van gevoelens maken ze het elkaar juist extra moeilijk. Ook Quentin heeft het moeilijk, maar stort uiteindelijk zijn hart uit bij Chris. Kristianne kan dat tot haar opluchting bij Tirra, die niet meteen, zoals de meesten, begint met een eigen verhaal over iets dat minstens zo erg is als het verliezen van je kind. Maar wat Tirra op haar beurt niet kan vertellen, is misschien nog wel het meest schrijnend.
Het is onmogelijk het verhaal niet tekort te doen in deze summiere samenvatting. De worstelingen met het verwerken van het verlies worden heel realistisch en invoelbaar beschreven, zonder enige vorm van sentimentaliteit. Ook pijnlijk mooi is de beschrijving die blinde Chris geeft van hoe het is blind te worden terwijl je kind opgroeit. De hopeloze worsteling van alcoholist Nathan is ronduit droevig.
Wie het boek voor de tweede maal leest, zal ontdekken hoe zorgvuldig zelfs het kleinst detail betekenis krijgt, zoals het zandkasteel dat het dochtertje van Chris bouwt. Of de titel van het succesnummer waarmee de band waar Issam als roadie voor werkt bekendheid krijgt. De rest is aan de lezer om zelf te ontdekken.
Maatschappijkritiek
En daarnaast is er de summiere maatschappijkritiek. Op de vredesmissie in Afghanistan (Quentin), op de afbraak van onze verzorgingsstaat (Opa Hendrik), op de houding ten aanzien van bootvluchtelingen: grappen over maken, waarbij sommigen lachen en anderen wegkijken (Nathan op cursus), de onmacht en het uitblijven van hulp voor een alleenstaande buitenlandse moeder, die haar kind door tegenslagen het verkeerde pad op ziet gaan. Niet dat dit alles met nadruk gebracht wordt, juist de terloopse zinnetjes doen hun werk voor de aandachtige lezer. Zelfs de doodsoorzaak van Mattias, die in de laatste hoofdstukken onthuld wordt (en die ik hier natuurlijk niet kan vermelden) brengt maatschappijkritiek met zich mee, als Amber constateert hoe iedereen zich haar verdriet toegeëigend heeft en soms zelfs misbruikt.
—
Eerder verschenen op Mijn boekenkast
