"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Naardense Bijbel

Zondag, 9 juli, 2017

Geschreven door: Onbekend
Artikel door: Jona Lendering

OERBOEKEN: De Bijbel

Een inleiding (deel 1)

Als je de bijbel wilt lezen, hoe pak je dat dan aan, waar moet je beginnen? Classicus Jona Lendering geeft komende zondagen tips.

[Oerboeken] Het was een mooi toeval dat hier vorige maand een stukje stond over een Bijbelvertaling, want iemand vertelde me laatst van plan te zijn de Bijbel te gaan lezen en had me gevraagd of ik tips had, zodat ik sowieso wilde bloggen over de Bijbel. Tja, hoe begin je aan de lectuur van een complete bibliotheek van antieke teksten?

Eerst even iets over de vertaling. Voor een eerste kennismaking zou ik zeggen: maak je daar niet al te druk over. De een houdt van de poëzie van de Naardense vertaling, de ander wil het vaderlands erfgoed van de Statenbijbel en de derde wil “kilometers kunnen maken” en zoekt een vertaling in de omgangstaal. Laat je eigen smaak de doorslag geven. Belangrijk is echter wel dat je tekst vooral veel uitleg geeft over de cultuur van het oude Nabije Oosten. Het is totale onzin een antieke tekst te lezen alsof die niet afkomstig is uit een ons wezensvreemde cultuur. De Bijbel is in dit opzicht zoiets als Plato of Vergilius: begin er niet mee als je niet al iets weet, want het zal je anders tegen gaan staan.

Commentaar is dus belangrijk. Een ander punt nog dat belangrijker is dan de keuze van de vertaling: de keuze van wat je leest en in welke volgorde. Wie in de Bijbel namelijk bij Genesis begint en door wil werken tot de Openbaring van Johannes – ik ga ervan uit dat het een christelijke Bijbel is – zal halverwege Exodus het boek terzijde schuiven.

Boekenkrant

Hieronder volgt een overzicht van de ontwikkeling van de joodse religieuze literatuur. Dat is niet hetzelfde als de Bijbel: er zijn namelijk ook buitenbijbelse teksten, zoals de zogeheten Henochitische literatuur en de Dode Zee-rollen. Die zijn veel, veel belangrijker dan wordt aangenomen maar niet zo makkelijk te vinden en ik sla ze daarom over bij deze eerste kennismaking. (Tijdens het maken van deze stukjes kwam wel het idee op dat het best nuttig zou zijn, een boekje met een selectie van bijbelse en niet-bijbelse teksten.)

Ik denk verder dat het begrip van de joodse religieuze literatuur het meest wordt vergroot als je de teksten leest in de volgorde waarin ze zijn geschreven. Dan volg je de ontwikkeling van het gedachtegoed zélf.

Tot de alleroudste delen behoort het Bijbelboek Spreuken. Dat is een verzameling spreekwoorden zoals we ook uit de andere delen van het Nabije Oosten kennen. Grootse literatuur is het allemaal niet, maar het is wel heel toegankelijk. Blader er eens wat in en ga dan verder met onze eerste echte tekst: Amos.

Levend rond het midden van de achtste eeuw v.Chr. is hij de eerste die we echt Joods kunnen noemen. Het eenheidsrijk van de koningen David en Salomo (uit de tiende eeuw) bestond in zijn tijd al niet meer: in het noorden lag Israël, in het zuiden Juda, en beide werden bedreigd door het machtige Assyrië. Amos adviseerde de koning van het noordrijk niet te vertrouwen op de traditionele goden, maar uitsluitend op de ene God, die van de vorst verwachtte dat hij de armen en ontrechten in Israël eerlijker zou behandelen. Het alternatief zou de ondergang van Israël zijn en de deportatie van zijn elite.

Sociale gerechtigheid, de verering van één God en de dreiging met straf: deze oer-joodse thema’s zouden nog lang naklinken. Amos is wat je je voorstelt bij een oudtestamentische donderprediker. Anders gezegd: het betere pek & zwavel-werk. Nog anders gezegd: dit is een uitgesproken spannend deel van de Bijbel. Een deel ook dat je moeiteloos wat citaten oplevert om, al dan niet terecht, hedendaagse politici toe te werpen.

Amos’ jongere tijdgenoten Hosea en Micha voegden een ander Leitmotiv toe aan het joodse gedachtegoed: het idee dat God de mensheid op “de dag van de Heer” zou beoordelen en zondaars zou straffen. Alle antieke volken hadden een scheppingsverhaal waarmee de geschiedenis begon, maar de Joodse geschiedenis veronderstelde vanaf nu ook een richting naar een bepaalde gebeurtenis in de toekomst. Ik vind Hosea en Micha echter allebei geen auteurs voor een eerste kennismaking.

Het koninkrijk Israël werd in 724 door de Assyriërs onder de voet gelopen en de elite werd gedeporteerd. De profeet Jesaja kon dat duiden: joden waren aan de ene God verschuldigd dat ze rechtvaardig leefden en omdat ze daarvan waren afgeweken, kregen ze nu wat ze verdienden. Dat zou ook Amos gezegd kunnen hebben, maar Jesaja voegde toe dat de Joden uiteindelijk altijd in Gods gunst zouden blijven staan. Advies: lees eens wat uit de eerste drieëntwintig hoofdstukken. (Over de rest hebben we het nog.)

Koning Hizkia luisterde naar Jesaja, maar dit vertrouwen kwam hem, toen de Assyrische koning Sanherib in 701 campagne voerde in Juda, te staan op het verlies van een enorm tribuut en zijn grootste stad, Lachis. Desondanks waagde zijn achterkleinzoon Josia het er opnieuw op. Uit zijn tijd stamt het idee dat de joden niet alleen Gods uitverkoren volk waren, maar dat ze ook een Verbond hadden met God. Voortaan zou op één plaats, Jeruzalem, nog maar één god worden vereerd; de Joden zouden zich houden aan de regels van het Verbond; als beloning zou God Israël, dat al een eeuw een Assyrische provincie was, herstellen en bij Juda voegen.

Dit politiek-religieuze programma vond zijn neerslag in enerzijds het wetboek Deuteronomium en anderzijds de tekst die bekendstaat als “de vroege profeten” of “het deuteronomistische geschiedwerk”. Deze hervertelling van de geschiedenis van de twee koninkrijken diende om de hervormingen te ondersteunen en de territoriale aanspraken te rechtvaardigen. De tekst, geschreven in het laatste kwart van de zevende eeuw, komt ruwweg overeen met de boeken Jozua, Rechters, Samuël en Koningen en vormt met Deuteronomium de kern van de Verbondstheologie.

Hiervan zou ik zeggen: lees het allemaal. Het doet niet onder voor een Grieks of Romeins geschiedwerk. Zorg wel dat je wat achtergrondkennis hebt van de grote rijken uit die tijd: Egypte, Assyrië en Babylonië. Maar een béétje bijbel heeft voldoende introductie. Als het ontbreekt, koop dan een vertaling die wél uitleg biedt.

Voor het eerst verschenen op https://mainzerbeobachter.com/