"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Neo Rauch - Wegzehr

Donderdag, 26 januari, 2023

Geschreven door: Harry Tupan, Kyllikki Zacharias
Artikel door: Jan Stoel

Wegzehr is ‘voedsel voor onderweg’

“Mijn schilderijen zijn allegorieën. Ik probeer deze bij mij aangespoelde beelden als allegorische situatie in schilderkunst om te zetten.”

[Recensie] Dit citaat van Neo Rauch (1960), de bekendste schilder van de Neue Leipziger Schule, staat op de binnenflap van het boek Wegzehr. De publicatie, verluchtigd met negentig illustraties, handelt over de werken op papier van Rauch uit zijn eigen collectie.

“Werken op groot formaat papier: het is veel vrijer, veel soepeler glijdt het penseel dan op de textuur van het schilderij,” zegt Rauch.

Het Duitse woord Wegzehr betekent ‘voedsel voor onderweg’ en is een woord dat nauwelijks nog gebruikt wordt. In zijn composities combineert Rauch allerlei ‘beeldend voedsel’ dat hij overal tegenkomt. Hij neemt je als het ware dus mee op reis en geeft je allerlei proviand voor onderweg mee, zou je kunnen zeggen. Je ziet fantasiefiguren met rare kapsels, hoofden waar wortels uit ontspruiten, kerktorens waaruit rook komt, figuren met ‘horens’ , schoorstenen, vuurtorens, rondkruipende figuren met een staart, slangenvormen. Hij tekent dingen uit het verleden en koppelt die aan het heden. Het levert surrealistisch aandoende werken op. Maar wat wil hij je meegeven? Welk verhaal wil hij vertellen? Rauch legt dat niet uit. Hij schildert en tekent en zet de verbeelding van de toeschouwer aan het werk. Dat levert natuurlijk verschillende interpretaties op en daardoor ontstaat discussie, wordt het gesprek op gang gebracht. Vaak helpen de titels van de werken de kijker een beetje op weg. Zoals bij Der Leiter (1997), een (kleur)potloodtekeningen en olieverf op papier uit 1997. Je ziet een man op de rug, als het ware op een verhoging staan, de linkerhand voor zich uitgestrekt en verder heel veel rood. Zegt het iets over hoe Rauch naar leiders uit het verleden en de toekomst kijkt?

Boekenkrant

Interview
Wegzehr neemt je mee in de wereld van Rauch. Een groot interview tussen Rauch en Harry Tupan, algemeen directeur van het Drents Museum, waar de tekeningen van Rauch te zien zijn tot en met 26 maart 2023, is een mooi gesprek waarin we Rauch wat beter leren kennen. Het interview, geïllustreerd met foto’s, is gelardeerd met kunstwerken. Zo lees je een deel van het interview en laat je het op je inwerken terwijl je naar de tekeningen van Rauch kijkt  De werken zijn mooi groot afgebeeld, zodat je ook de details (en dat is belangrijk bij Rauch) goed kunt zien. Een mooie opzet van het boek.

Vijf weken na zijn geboorte verongelukten Neo Rauchs ouders, pas 19 en 21 jaar oud, bij een frontale botsing van twee treinen in Leipzig. Neo groeide op bij zijn grootouders in de voormalige DDR. Die waren toen ook pas 49 en 39 jaar oud. “Ik ben opgegroeid met de dood van mijn ouders en leef er sinds jaar en dag mee. Het doet nog steeds pijn,” zegt hij. Vader Hanno Rauch was een begaafd graficus met een grote productie: “Zijn werken zijn zo doorleefd. Daarmee vergeleken kom ik bleekjes over.” Moeder Helga studeerde boekvormgeving. “Opa en oma probeerden alles goed te maken wat het lot ze had ontnomen.”

In het interview gaat het over de invloeden op zijn schilderkunst, het verschil tussen zijn tekeningen en zijn schilderijen, zijn opkomst als kunstenaar en het ontstaansproces van zijn geschiedenis.

“Als kind vluchtte ik al in een parallelle wereld. Toen ik 15, 16 jaar was zag ik een boek met werk van Dali: het summum van wat schilderkunst zou moeten kunnen. Het mysterie ervan sprak me absoluut aan, het geheimzinnige en ook het gemaniëreerde en het vakmanschap van de uitvoering.”

Tupan, zelf kunsthistoricus, slaagt erin door te dringen in de gedachtewereld van de kunstenaar. “Als ik een van je schilderijen bekijkt, zie ik altijd geschiedenis, zie ik ook mythologie, misschien toespeling op literatuur. Het heeft altijd te maken met het verleden, met je gedachten en met wat je hebt gezien.” Rauch bevestigt dat en zegt: “Ik heb veel in me opgezogen in de loop van de tientallen jaren. […] Een ‘Wegzehr’ is iets wat je meeneemt voor onderweg, om je mee te voeden, om jezelf in leven te houden. En in dit werk (zie de cover van het boek; JS) zit ook het motief van de verloren zoon.”

Levenweg
Kyllikki Zacharias, kunsthistorica, heeft een schitterende bijdrage geleverd aan het boek door de beeldtaal van Rauch te interpreteren, toegankelijk te maken, de symboliek te verklaren, de betekenis van zijn werken te ontsluiten, relaties met de (kunst)historie te leggen. Ze doet dat in een essay over acht van zijn werken.  Ze noemt het een kruisweg. Zou het over het leven van Rauch zelf gaan? Een van die werken is Wegzehr , dat op de cover van het boek staat. Een passage over de manier waarop Zacharias dit werk duidt:

“De dwerg geeft de wandelaar een lepel onguurs als Wegzehr. […] Het gaat eerder om de elementen van een sprookjesverhaal, waarin het toeval altijd op de een of andere manier wordt overwonnen. In de manier waarop deze elementen door de hand van de schilder zijn verwerkt, ontspint zich echter een tweede verhaallijn […] een allegorie van het onbewuste. […]. De scène met haar overige belangrijke motieven, zoals de schimmige kerktoren, het huis met zijn twee walmende schoorstenen, het vliegenzwamhuisje, de achtergrond met het contrast tussen de donkere rechterzijde en de lichte rechterzijde. […] Het gaat om een magische spijziging die de mottenwandelaar (let op de motten aan zijn jas; JS) in staat stelt zijn wandeltocht te maken, door zijn instinct naar het licht gedreven en door zijn (esculaap)staf gesteund.”

Het zou zo maar een scène Rauchs levensweg kunnen zijn. Maar ieder kan er zijn eigen interpretatie op loslaten. En juist dat wil Rauch ook. Dat maakt zijn kunst zo interessant: zijn werken geven je de mogelijkheid om vrij te denken. Kortom Wegzehr, voedsel voor onderweg, op ieders levensweg.

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow

In het Drents museum is nog tot en met 26 maart de tentoonstelling Wegzehr te zien. Kijk hier voor meer informatie.