Prachtig pleidooi voor de hoop als drijvende kracht voor het nu
De auteur
[Recensie] Tomás Halík, Tsjechisch priester en hoogleraar filosofie, is in Nederland allang geen intellectuele cultfiguur meer. Hij heeft inmiddels een theologische sterrenstatus. Halík raakt blijkbaar een gevoelige snaar onder denkend-gelovend Nederland. Hij schrijft met een mix van intellectuele bravoure en diep doorleefd, kwetsbaar geloof. Vooral mensen die uit een geloofshuis van ‘zeker weten’ zijn vertrokken en een meer zoekende vorm van geloven verkennen, weten zijn stijl te waarderen. Een dankbare taak wacht intussen de uitgever: er staan nog heel wat werkjes van Halík klaar om vertaald te worden.
Thematiek
Hoop. Dat is simpelweg waar dit boek over gaat. Christelijke hoop zeker? Nee, dat wil Halík niet bij voorbaat dichttimmeren. Hoop is iets dat past bij de mens, hoop maakt de mens tot mens. Dus we leven allemaal van hoop, en Halík is niet het type christen dat ongelovigen beschouwt als mensen die leven ‘zonder God en zonder hoop’. Is hoop niet een zinloos en zelfs krachteloos principe, zo van ‘nu is het allemaal slecht, maar later wacht je iets moois (bijvoorbeeld de hemel)?’
Dat is het veel bekritiseerde idee van een belofte van ‘a pie in the sky when you die’. Halík beschrijft hoop echter als een drijvende kracht in het hier en nu. Het is in feite de ultieme levenskracht, die soms echter verstopt kan raken onder allerlei aangekoekte rotzooi.
Dit boek verscheen oorspronkelijk in 2009, midden in de economische crisis. Het woord ‘crisis’ zette Halík aan het denken. Is een crisis – een economische crisis, of een spirituele, of bijvoorbeeld iets als ziekte – altijd alleen maar doffe ellende? Juist een crisis die je terugwerpt op je naakte bestaan kan de hoop doen ontvlammen. Dat is voor Halík geen vrome kanselpraat, maar iets dat hij bij zichzelf en anderen heeft ervaren.
Opvallend
Het is mooi, doorwrocht en vurig als altijd, maar lezen we in dit boek ook nog echt iets verrassends dat we bij Halík niet in zekere zin ook al eerder lazen? Wat ik het meest origineel en nieuw vind, zijn de hoofdstukken aan het eind waarin hij uitvoerig met het bijbelboek Job in de weer is. Het viel te verwachten dat Job een favoriet boek van Halík is – het is een verhaal over de vraag naar het waarom van menselijk lijden. Zoals veel anderen al deden, probeert ook Halík het ‘antwoord van God uit de storm’ aan Job te duiden. Ik vind het een uitstekende vondst dat hij die interpreteert als een soort zenboeddhistische koan. Dat betekent dat je dus geen rechtstreeks antwoord op je vraag krijgt, maar dat je inzicht geboden wordt, juist doordat je rationele benadering van de vraag wordt geblokkeerd of gefrustreerd. Jobs vraag is: Waarom moet ik lijden? En God antwoordt: Wie is de vader van de regen?
Mooie zinnen
“Geloof en hoop moeten altijd samen opgaan, zoals de apostelen Petrus en Johannes op de paasmorgen samen naar het lege graf liepen. Misschien laat de hoop het geloof dan voorgaan, zodat het geloof naar binnen kan kijken en zeggen wat het ziet. Zoals we wel weten, loopt de hoop echter sneller en komt ze als eerste op hun bestemming aan.”
Reden om dit boek niet te lezen
Ik was vorig jaar laaiend enthousiast over Halíks Raak de wonden aan. Dit boek vind ik ook goed, maar wel een stuk minder. Dat komt voor een deel doordat ik op een gegeven moment een punt van verzadiging bereik. Halíks taal is enorm metaforisch geladen, zijn zinnen lenen zich vaak voor tegeltjes of scheurkalenders, maar op een gegeven moment verlang je naar iets meer rust en logica achter het essayistische pathos. Het beeldrijke van Halík neigt naar het wollige. Daar komt bij dat dit boek nu al, tien jaar nadat het oorspronkelijk uitkwam, gedateerd aandoet.
Halík schrijft direct op de huid van zijn tijd, en dat was in dit boek het moment dat de economische crisis er volop begon in te hakken. Ook is één van de aanleidingen van dit boek het verschijnen van de encycliek ‘Spe Salvi’ van paus Benedictus in 2007. Hij gaat dus in gesprek met de vorige paus.
Reden om dit boek wel te lezen
Maar ja, het is allemaal wel weer vintage Halík en erg vaak genieten. Halík begrijpt de secularisering van de westerse wereld enorm goed, kent haar van binnenuit, en tegelijk treedt hij de crisis van het geloof vanuit de oeroude geloofsbron zelf tegemoet. Ik vind het prachtig.
—
Eerder verschenen in Trouw
Lees eveneens de recensie van de hand van Chris van Wieren: Zonder hoop kunnen we niet
