Alles en nog wat
Het is kerstavond en Laura Innes staat op het vliegveld Charles de Gaulle. Ongelovig staart zij naar de informatieborden. Er is een vliegtuigongeluk geweest. Het is het toestel waar zij in had moeten zitten. Dit is de situatie van waaruit het narratief van Niets en niemand, de tweede roman van Ivo Bonthuis, zich ontspint. Toch gaat Niets en niemand niet zomaar over een vliegtuigongeluk. Het gaat over het gezin Innes, over personages die controle proberen te houden, over hun eigen leven, en over elkaar. Personages die het leven, de kunst, zichzelf en de ander in het gareel proberen te houden terwijl alles ze langzaam ontglipt.
‘Langzaam aan, dan breekt het lijntje niet,’ is een van de motto’s die Laura haar zoon Steven heeft meegegeven. Steven, het mislukte opvoedingsprojectje van Laura en haar echtgenoot Maxime, begint na de terugkeer van zijn ouders naar Nederland de consequenties van een onthecht bestaan te ondervinden. Nadat zijn ouders jarenlang in alle uithoeken van de wereld hebben gewoond, vestigen ze zich in een statig grachtenpand in Utrecht en probeert zijn vader, de kunstenaar, een hardwerkende Nederlander te worden. Steven mag voor ome Gregor, een schimmige vastgoedbaas, een leegstaand pand beheren. Maar hoe kun je zomaar in een ander leven stappen, een rol aannemen, als je hebt geleerd dat je vooral je authentieke ik moet zijn? En dan opeens niet meer? Bonthuis laat zien waar de lijn breekt, en doet dat door middel van breuken in de verhaallijn en een focalisatie die per hoofdstuk wisselt tussen Laura en Steven.
Personages van papier-maché
Niets en niemand is een zoektocht naar identiteit, ingebed in de problemen van onze tijd: leegstand, illegaliteit, de bekrompenheid van het Nederlandse landschap en mensen die een rinkelende spaarpot in plaats van een kloppend hart lijken te hebben. Eerder verscheen van Bonthuis Iedere dag in dienst van jou. Na verschijnen van zijn eersteling werd Bonthuis in een interview getypeerd als jonge, veelbelovende auteur. Niets en niemand doet geen afbreuk aan deze belofte. De korte hoofdstukken houden het tempo erin, de afwisseling in perspectief en chronologie zorgen voor variatie en meerstemmigheid. Maar als lezer krijg je slechts met moeite grip op de personages. Wie Laura, Maxime en Steven nou echt zijn, wat hun drijfveren zijn, blijft in het midden. Hun identiteit is vloeibaar, hun leven een poging tot worden. De protagonisten van Bonthuis weten het uiteindelijk ook allemaal niet zo goed. Om Laura hangt een bepaalde sluier van kilte, maar bij Steven spat deze kilte de lezer van de pagina’s tegemoet. Deze houding is een verzet tegen zijn opvoeding:
‘Hij had gedeeld tot zijn geluk was verdund als een medicijn in een homeopathische crème, en toen hij voorzichtig vroeg om een tegenprestatie werd hij als een kwakzalver weggehoond.’
Je kunt nooit buiten jezelf treden, behalve als je echt met de ander meeleeft. Voor Laura is de hele wereld slechts decor dat zij naar haar hand probeert te zetten. Zelfs Steven, haar bloedeigen zoon, heeft een decoratieve functie. Toch vertoont het zorgvuldig in elkaar geboetseerd wereldbeeld van Laura opeens scheuren. Maar Laura probeert alles te annexeren, zelfs en vooral haar eigen zoon. Bonthuis laat zien hoe haar alles ontglipt, en schetst simultaan Stevens poging zich te ontworstelen aan het hem opgelegde wereldbeeld. Het is niet risicovrij om dergelijke onsympathiekelingen de ruimte te gunnen zich tot personages te ontwikkelen, maar Bonthuis doet dat wonderwel goed. In die zin is Niets en niemand ook een karakterstudie en een coming-of-ageroman.
Taal als vermomming
Omdat Steven in de echte wereld moeite heeft zijn weg te vinden, verzint hij een online alter ego. Onder de naam NinjaX plaatst hij scherpe blogberichten over allerlei politieke onderwerpen. Tegenover zijn virtuele ik voelt Steven zich slechts een slap aftreksel. Daarom verschuilt hij zich achter de harde taal van NinjaX. Ook in andere opzichten speelt taal bij Bonthuis een belangrijke rol. Hoewel Steven keurig Nederlands praat, voelt hij zich in deze taal niet helemaal thuis, weet hij zich geen houding te geven. Daarom trekt hij NinjaX als virtuele sluier over zich heen. Door deze aandacht voor taalgebruik en taalgedrag probeert Bonthuis het grote in het kleine te laten zien. De gekneusde nek van Steven, bijvoorbeeld, of de zakenmannenpraat van ome Gregor. Taal is ook het strijdtoneel van de twee wereldbeelden die Steven dreigen te verscheuren.
Vragen zonder antwoord
Niets en niemand is een heel hedendaags boek. Het toont de postmoderne versplintering van identiteiten en de onmogelijkheid een plek te vinden tussen de warboel geheten wereld. Daarnaast stipt Bonthuis een aantal interessante thema’s aan, waarbij steeds de verhouding tussen de ik en de ander een prominente rol speelt. Zoals veel hedendaagse romans schotelt Bonthuis de lezer geen kant-en-klare antwoorden voor, maar creëert hij ruimte voor de lezer door steeds opnieuw de vraag te stellen: schuilt er vrijheid in het feit dat jij jezelf bent en nooit iemand anders?
—
Eerder verschenen op Recensieweb
