De auteur
[Recensie] Jonathan Sacks (1948-2020) was opperrabbijn van Groot-Brittannië. Hij schreef vele boeken en was een wereldwijd gezaghebbende religieuze stem. In de woorden van de Britse oud-premier Tony Blair: ‘Een intellectuele reus, die inzichten uit de religie op een overtuigende manier aan de moderne wereld weet te verbinden’.
Thematiek
Numeri. Het vierde van de vijf boeken van de Thora, die het centrum van het joodse geloof vormen. Sacks schreef eerder al boeken over Genesis, Exodus en Leviticus die zeer lovend in deze krant werden besproken. Nu is het nog wachten op de vertaling van Deuteronomium en dan is het setje compleet.
Oppervlakkig beschouwd is Numeri een merkwaardig samenraapsel van lange lijsten met namen en getallen, afgewisseld met verhalen die spelen in de woestijn. Vervelende, chagrijnige verhalen bovendien, met een hoog gehalte aan geruzie en gemopper. Het volk Israël is met veel bombarie bevrijd uit Egypte, trok door de Rode Zee en ontving van God de wet bij de berg Sinaï. Maar toen kwam de woestijn. ‘Bemidbar’, het eerste woord van de Hebreeuwse tekst, betekent ‘in de woestijn’ en zet de toon van het boek. Het gaat over Israëls woestijnervaring.
Sacks interpreteert het boek als de leertijd die Israël moest ondergaan tussen de bevrijding uit Egypte en het nieuwe leven in het beloofde land. Het moest van een slavenvolk een vrij en volwassen volk worden en daar was tijd voor nodig. Zowel het volk als haar leiders moesten leren wat het betekent om vrij en verantwoord samen te leven.
Democratie is hard werken
En zo slaagt Sacks er wederom in om een oud, stoffig boek tot levendige, relevante lectuur te maken. Het vervelende geklaag van het volk, het chagrijn van Mozes die zijn flair als leider definitief kwijt is, de opstanden die uitbreken en de straffen die volgen: Sacks weet ze te laten resoneren met de traagheid en de taaiheid van de politieke realiteit van vandaag. Dit is wat het kost om een democratie te zijn, zou je kunnen zeggen. Israël moest voor straf van God veertig jaar in de woestijn ronddolen, zo leerde ik ooit. Sacks opent een ander perspectief: het volk was gewoon nog niet klaar voor het beloofde land. ‘Vrijheid is het werk van meer dan één generatie’. De democratische rechtstaat, afschaffing van de slavernij, onvervreemdbare mensenrechten, het zijn volgens Sacks verworvenheden die eeuwen vol oorlog en trauma’s hebben gekost en alleen door schade en schande bereikt werden. De ultieme les van Numeri? Democratie is een kwestie van heel hard werken en veel geduld.
Mooie zinnen
“Echte vrijheid wordt pas verkregen als een natie zelfbeheersing, moed en geduld weet op te brengen. Zonder dat alles kan een reis van enkele honderden kilometers veertig jaar duren.”
Tja, wordt Numeri er nou aantrekkelijker op als Bijbelboek? Het zijn en blijven taaie lessen uit een taai boek. Het gaat nergens leuk worden in de woestijn. Numeri bevat volgens Sacks een politieke visie van ‘pessimisme dat weigert de hoop los te laten’. Wie optimistische zelfhulpliteratuur zoekt, kan beter gauw doorlopen. Dat geldt ook voor de politicus die vooral succes en applaus verwacht. De boodschap is hier meer een van hard werken en veel falen, zodat generaties na jou het wellicht niet zo belabberd doen als jij.
Reden om dit boek wel te lezen
Dat is een harde boodschap, maar ik ben ervan overtuigd dat dit precies de boodschap is die we af en toe gewoon moeten horen. Het is ontzettend knap dat Sacks op een geloofwaardige manier een stel oude volkstellingen en woestijnverhalen laat klinken als uiterst relevante politiek-filosofische literatuur. En het gekke is: ik heb vrijwel nergens het idee dat hij het Bijbelboek daarmee al te eigenzinnig naar zijn hand zet. Sacks’ betoog is diep geworteld in de rabbijnse traditie van commentaar op de Thora en luistert nauwkeurig naar het Hebreeuwse taalspel. Je gaat als lezer met Israël de woestijn in en wordt daar geconfronteerd met grote en ongemakkelijke levensvragen.
—
Eerder verschenen in Trouw
