"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Objectief Nederland: Veranderend landschap 1974-2018

Donderdag, 14 maart, 2019

Geschreven door: Reinjan Mulder
Artikel door: Onbekend

Eindeloze akkers, lege weilanden en één huiskamer

Nederland is kaal en grauw

Een zoek-de-zeven-verschillen voor gevorderden. Een adembenemende dwaaltocht door het landschap. Dat is wat de pogingen van fotografen Reinjan Mulder en Cleo Wächter opleveren om Nederland objectief vast te leggen.

[Recensie] Mulder trok in 1974 met zijn Rolleiflex door het land om, zoals hij het toen omschreef, “een random beeld van Nederland te geven”. “Dat wil zeggen niet vertekend door de persoonlijke voorkeuren van de fotograaf”. Om dat doel te bereiken ontwikkelde hij een ingenieus systeem. Hij trok een diagonaal raster over de kaart van Nederland. Van de 52 snijpunten die hij zo kreeg, zocht hij uit op welke stafkaarten die lagen. Vervolgens bepaalde hij op elk van die 52 kaarten het middelpunt. Hij reisde die 52 punten af en op elke plek maakte hij vier foto’s: naar het noorden, oosten, zuiden en westen.
Het gangbare beeld van Nederland is dat van vakantiekiekjes en ansichtkaarten: molens, tulpenvelden, stranden, binnensteden, grote rivieren, heidevelden en een enkel kasteel. Reinjan Mulder, in 1974 nog rechtenstudent, zocht het objectieve beeld van Nederland. Wie het resultaat van zijn zoektocht ziet kan maar één conclusie trekken. Nederland is kaal en grauw.

Verdwenen in een doos
Het objectieve Nederland van Mulder bestaat uit eindeloze akkers, lege weilanden, enkele bossen (die dan ook weer onderling inwisselbaar zijn), wat watervlaktes, het wad en een huiskamer. En hoewel de fotograaf willekeurige foto’s maakte zonder artistieke pretenties: het is adembenemend om zijn oogst te bekijken. Nog wonderlijker: vooral de vier foto’s die hij maakte in Oostelijk Flevoland willen maar niet vervelen. Vier keer een horizon net onder het midden van de foto, daarboven vier keer een grijze lucht, daaronder vier keer een kleivlakte.

Boekenkrant

Nou maakte Mulder de meeste foto’s in januari en februari, de kaalste en grauwste maanden. Een echt objectief beeld heeft hij niet verkregen, ondanks zijn poging tot absolute willekeurigheid. Ter verdediging kan worden aangevoerd dat het oorspronkelijk zijn bedoeling was om dezelfde plekken meerdere keren in een jaar, liefst maandelijks, te fotograferen. Dat bleek te hoog gegrepen. Ook de plannen voor een expositie in het Van Abbe Museum en de uitgave van een boek liepen spaak. Zijn foto’s verdwenen in een doos.

Na een loopbaan als wetenschapper, journalist, uitgever en schrijver stuit Mulder weer op die doos. Nu heeft hij meer geluk. Het Rijksmuseum neemt de fotoreeks op in zijn collectie en stelt die in 2016 tentoon. Dat zelfde jaar verschijnt het boek ‘Objectief Nederland’.

Wonder boven wonder blijken die eerst vergeten foto’s nu werkelijk tot leven te zijn gekomen. Want twee jaar later is er opnieuw een boek onder dezelfde titel, alleen nu met als ondertitel ‘Veranderend landschap 1974-2018’.

Opnieuw
Berno Strootman, Rijksadviseur voor de Fysische Leefomgeving, bezocht in 2016 die tentoonstelling op een van de laatste dagen. Ook hij raakte in de ban van de foto’s en de gedachte erachter. En het bracht hem op een idee: wat als we deze foto’s nu opnieuw laten maken? Daarmee zouden we inzicht kunnen krijgen in wat er in de afgelopen ruim veertig jaar in het Nederlands landschap is veranderd. Mulders foto’s lenen zich daar bij uitstek voor – in elk geval veel beter dan die vakantiekiekjes.

Strootman vond in de jonge fotograaf Cleo Wächter de juiste persoon om deze taak op zich te nemen. Wächter onderzoekt in haar werk landschappen. Zo fotografeert ze bijvoorbeeld het antropoceen, het geologisch tijdperk gekenmerkt door de grote ingrepen van de mens.

Maïsstoppels
In dit nieuwe boek worden de vierkante, zwart-wit foto’s van Mulder geconfronteerd met de liggende, kleurenfoto’s van Wächter. Dat leidt tot een zoek-de-zeven-verschillen voor gevorderden. En zoek alle overeenkomsten. De telefoonmasten zijn verdwenen. De agrarische fabriekshallen hebben bezit genomen van het boerenland. Autowegen zijn nadrukkelijker aanwezig. Het weiland bij Santpoort is nu een nieuwbouwwijk. Bomen zijn gegroeid, maar soms ook gekapt. Waar in de Velpse huiskamer een tv-toestel stond, staat nu een computerscherm (maar ‘ouwe meuk’ doet het nog steeds goed als interieurversiering). De voren met maïsstoppels lijken in Olst nog precies op dezelfde plek te liggen. En zo kun je eindeloos blijven door dwalen door dit Nederland.
De foto’s worden in het nieuwe boek begeleid door een aantal boeiende essay’s (van Peter Delpeut, Henk Baas, Berno Strootman, Ludo van Halem en Merel Bem). Centraal bij bijna alle schrijvers lijkt de vraag te staan of het hier nu gaat om een wetenschappelijk óf een artistiek experiment. Gaat het inderdaad om een bijdrage aan meer inzicht in het Nederlands landschap? Of vindt Mulder aansluiting bij beeldende kunstenaar als Richard Long, Armando en Jan Schoonhoven?

Uit de bijdragen van Mulder aan beide boeken blijkt dat hij zich ongemakkelijk voelt bij de inlijving bij de conceptuele kunst. Maar wetenschapper kun je hem evenmin noemen. Voor hem was het misschien eerder een filosofisch experiment. Hij liet zich inspireren door Wittgenstein. “Ik was in die dagen erg begaan met de vraag of wij de wereld zagen zoals hij was. (…) ik piekerde over een manier om een volwaardiger beeld van de werkelijkheid te krijgen.”

Hoe dan ook, Objectief Nederland opent de ogen. Ik zelf merk dat ik in het landschap nog scherper kijk naar de tekenen des tijds. En Zuidelijk Flevoland heeft zijn schijnbare onschuld verloren aan bomenrijen, elektriciteitsmolens en de onvermijdelijke industriële schuren.

De foto’s van Mulder en Wächter zijn ook te zien op de website Objectief Nederland

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Boeken van deze Auteur: